کرسی ترویجی 129

برگزارکننده: گروه جامعه‌شناسی

«درآمدی جامعه‌شناختی بر ادوار علم حدیث»

سخنران: حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر قاسم ابراهیمی‌پور

ناقد اول: حجت‌الاسلام و المسلمین آقای محمدمهدی احسانی‌فر

ناقد دوم: حجت‌الاسلام و المسلمین آقای دکتر صادق گلستانی

دبیر كرسي: جناب آقای سید روح‌الله سیدی

زمان: شنبه 11 بهمن‌ماه 1399  ساعت: 10

اين جلسه به صورت آنلاين از طريق آدرس‌هاي زير قابل مشاهده است.

ورود مهمانان iki.ac.ir/su/?u=1

ورود اعضاي پورتال مؤسسه   iki.ac.ir

تحليل جامعه‌شناختی ادوار علوم حدیث شیعه

قاسم ابراهيمي‌پور (استاديار گروه جامعه‌شناسي در موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)

مقدمه

«حديث» به کلام رسول خدا و ائمة اطهار(علیهم‌السلام) از نظر علمای شيعه و همچنين فعل و تقرير ايشان اشاره دارد (شهيد ثاني، الدرایه فی علم مصطلح الحدیث، ص 50)، که بر آن «خبر»، «سنت»، «روايت» و «اثر» نيز اطلاق شده است. حديث به عنوان يکي از منابع مهم آموزه‌هاي دين، مورد توجه انديشمندان مسلمان قرار گرفته و بررسي‌هاي علمي آن به تدريج منجر به شکل‌گيري «علم الحديث» شامل دو بخش «روايه» و «درايه»، و حوزه‌هايي مثل «جرح و تعديل»، «غريب‌الحديث»، «فقه‌الحديث» و «تاريخ حديث» شد که تحت عنوان «علوم حديث» ازآن‌ها ياد مي‌شود. «علوم حديث»، تحولات تاريخي فراواني را پشت سر گذاشته است که مي‌توان آن را در شش دوره‌ي تاريخي قرار داد.

دوره‌ي اول، از آغاز بعثت تا ابتداي غيبت صغرا، به مدت 272 سال، صدور، دريافت، کتابت، تبويب و تدوين حديث را در بر مي‌گيرد. دوره‌ي دوم، از ابتداي غيبت صغرا تا وفات شيخ طوسي، نويسنده دو جامع مهم حديثي، به مدت 200 سال، با تدوين مهم‌ترين جوامع حديثي شيعه که تحت عنوان کتب اربعه از آن ياد مي‌شود، دوره تکامل ناميده مي‌شود. دوره‌ي سوم، از وفات شيخ طوسي تا ظهور فعاليت‌هاي حديثي مجلسي اول به مدت 574 سال، علم حديث در رکود و انزواي نسبي به سر مي‌برد. دوره‌ي چهارم، با فعاليت‌هاي حديثي مجلسي اول آغاز و با افول صفويه و وفات علامه مجلسي، به مدت 100 سال، با تدوين جوامع حديثي متاخر، شکوفايي علوم حديث را شکل‌ مي‌دهد. در دوره‌ي پنجم، از افول صفويه تا ظهور و به بار نشستن فعاليت‌هاي علمي محدث نوري، به مدت 185 سال، دوره شرح و بسط حديث است که تحت عنوان رشد عرضي از آن ياد مي‌شود و سرانجام دوره‌ي ششم، با انتشار کتاب «مستدرک الوسايل» تا کنون (1442)، به مدت 123 سال دوره‌ي شکوفايي دوم، را در بر مي‌گيرد.

بنابراين با گذشت 1454 سال از بعثت نبي اکرم؛ 272 سال از تاريخ حديث صرف صدور و تدوين اوليه حديث و علوم مربوط به آن شده، 423 سال رشد و شکوفايي عمقي و 185 سال رشد و توسعه عرضي علوم حديث را به خود اختصاص داده و 574 سال نيز علوم حديث در رکود به سر برده است. نمودار زير طول دوره‌هاي حديثي را بر اساس سال نشان مي‌دهد.

يعني حدود 18 درصد از عمر تاريخ حديث مربوط به دوره صدور و تدوين، حدود 29 درصد مربوط به دوره رشد، حدود 12 درصد مربوط به رشد عرضي و حدود 39 درصد مربوط به دوره رکود مي‌باشد. حتي اگر رشد و توسعه علوم حديث در دوره‌ي اول را ناديده بگيريم، با جمع دو دوره‌ي رشد و توسعه، 41 درصد از عمر تاريخ حديث به رشد اختصاص يافته که در برابر رکود 39 درصدي، تفاوت چنداني را نشان نمي‌دهد. به عبارت ديگر حديث در 1454 سالگي، غير از دوره تولد و نوجواني، نيمي از عمر خود را در رشد و نيم ديگر را در رکود به سر برده است.

در اين پژوهش برآنيم تحولات مذکور را مورد بررسي جامعه‌شناختي قرار دهيم. يعني نسبت عوامل معرفتي و ظرفيت‌هاي راهبردي حديث را از يک سو و نسبت عوامل فردي، فرهنگي اجتماعي و سياسي را از سوي ديگر با تحولات مذکور، بررسي و تحليل نماييم.

ورود به سايت اصلي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره):  https://iki.ac.ir

لينك كانال «مؤسسه امام خميني(ره)» در ايتا:  https://eitaa.com/iki_ac_ir