به سوی حیات معقول

حسن يوسف‌زاده

تأمل در سنت اسلامي نشان مي‌دهد که بحث از فرايند تحول و پيشرفت حيات انساني از سابقه غني و پرمايه‌اي در انديشه اسلامي برخوردار است. علماي بزرگ و متفکران برجسته هر عصر و زماني علاوه بر اين‌که سرآمدان اقوام گذشته به شمار مي‌روند، عصاره و برآيند انديشه‌اي همان دوره نيز تلقي مي‌شوند. توجه به آثار و انديشه‌هاي برجاي‌مانده از آن‌ها درواقع استفاده از ظرفيت‌ انديشه‌اي اعصار گذشته است و در مقابل بي‌توجهي و غفلت از آن، محروم شدن از انبوه انديشه‌هاي بنياديني است که به‌سادگي قابل استحصال نيست. چراکه هزاران فرد وارد فرآيندهاي آموزشي و تربيتي مي‌شوند اما همواره تعدادي انگشت‌شمار انديشمند و نظريه‌پرداز ‌تربيت مي‌شود. انديشه و علم خاصيت انباشتي دارد و گام‌نهادن بر دوش علمي بزرگان امکان رصد افق‌هاي دوردست‌تر را تسهيل مي‌کند. بنابراين استفاده از ديدگاه‌ها و نظريه‌هاي عالمان برجسته علاوه بر اينکه‌ هزينه‌ها را به‌طور قابل‌توجهي کاهش مي‌دهد و ظرفيت علمي اعصار گذشته و معاصر را در اختيار ما قرار مي‌دهد، از طريق اجماع انديشه‌ها، مسير درست‌تري را براي رسيدن به الگوي اسلامي ايراني پيشرفت به ما نشان مي‌دهد. بديهي است که هيچ انديشمندي قادر نبوده و نيست تا همه مباني در همه سطوح را به‌صورت تخصصي بحث و مورد مداقه قرار دهد. بااين‌همه، هر انديشمندي دست‌کم در يکي از اجزاي مباني در مقايسه با ساير انديشمندان داراي برتري قابل‌توجه است.

بسياري از مباحث زيرساختي و نظري در طول ساليان و حتي قرون متمادي از سوي انديشمندان بزرگ اسلامي موردتوجه قرار گرفته است که نيازمند بازخواني از نگاه مباني پيشرفت است. اتقان در تدوين مباني الگوي اسلامي ايراني پيشرفت نيازمند بهره‌مندي از همه ظرفيت انديشه‌اي جامعه اسلامي به‌ويژه انديشه‌هاي بنيادين متفکران و حکماي بزرگ اسلامي است. متفکران مسلمان از گذشته‌هاي دور با خلق مفاهيم، ابزارها و شيوه‌هاي تحليلي بديع بنياد‌ها و فرايند حرکت تکاملي زندگي انساني را مورد تأمل قرار داده‌‌اند. اهتمام جدي انديشه‌ورزان اسلامي نسبت به موضوع تحول و تکامل حيات انساني، ناشي از تعاليم و آموزه‌هاي قرآن کريم است. در قرآن کريم، تعالي و تکامل انسان از جايگاه مرکزي و اهميت ريشه‌اي برخوردار است. از ميان متفکران مسلمان، بي‌شک علامه جعفري انديشمندي است که با الهام از تعاليم وحياني انديشه‌ورزي در باب حيات انسان و تبيين مکانيسم تحول و پويايي آن، در کانون نظام فکري وي قرار دارد. به همين دليل از ايشان به‌عنوان «انسان‌شناس جان‌آشنا» و «فيلسوف زندگي» ياد شده است.

اين نوشتار که سعي دارد مباني و اصول زيربنايي پيشرفت را بر اساس انديشه‌هاي علامه جعفري بازسازي نمايد، متشکل از شش فصل است. فصل نخست به تعريف مفهوم مباني و مفاهيم مرتبط به آن و نيز تحليل و صورت‌بندي پيشرفت از ديدگاه علامه جعفري اختصاص دارد. در فصل دوم، به روش‌شناسي اکتشاف مباني از منظر ايشان پرداخته خواهد شد. فصل سوم و چهارم مباني پيشرفت را در دو سطح مباني پايه‌اي و عام به بحث مي‌گذارد و در فصل پنجم سطوح مباني مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در فصل ششم تلاش بر آن است که منطق طراحي عرصه‌هاي پيشرفت تبيين و مشخص گردند.

خريد الكترونيكی كتاب و دانلود سی صفحه نخست کتاب در Eshop.iki.ac.ir