آیت‌الله مصباح یزدی در پاسخ به سؤالات برخی حاضران در خصوص مواضع گذشته ایشان، گفت: بنده نه مي‌خواهم از هر کاري كه انجام داده‌ام، دفاع کنم، و نه خود را معصوم مي دانم، ادعايي هم ندارم؛ اما هر کسي بر اساس موقعيت و جايگاهي كه در آن قرار گرفته، بايد ببيند چه وظيفه‌اي در برابر خدا دارد، و براي انجام آن در حد توان بکوشد. البته شناختن وظيفه در سايه شناختن مسايل بنيادين است و اين امر كار ساده‌اي نيست، و نياز به يك عمر مطالعه و تلاش دارد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني آثار حضرت آيت‌الله مصباح يزدي، رئيس مؤسسه امام خميني(ره) در ديدار با جمعي از فعالان عرصه رسانه و فضای مجازی، اظهار داشت: يکي از هزاران برکتي که انقلاب نصيب جامعه ما کرده است، خودباوري جوان‌هاست؛ اين که شما جوانان، خود را باور داريد و به خود اجازه اظهار نظر، نقد و حتي پيشنهاد و ارائه راهکار بدهيد، بسيار مطلوب است؛ هر چند ممكن است در ابتداي راه خامي‌هايي وجود داشته باشد؛ اما هر پخته‌اي يك روز خام بوده است. اين آغاز راهي است که برکات زيادي به دنبال خواهد داشت.

استاد حوزه علميه قم با اشاره به اين که براي پاسخ به سؤالات و ابهامات بايد مسائل را از کلي‌ترين و واضح‌ترين آنها بررسي کرد، ادامه داد: شما که همت کرده‌ايد تا کار نويي را در جامعه شروع کنيد و خود را براي نقد شدن و پرداخت هزينه‌ها هم آماده کرده‌ايد، خوب است پيشنهاد بنده را هم بشنويد. به نظر من براي يافتن پاسخ سؤالاتي كه مطرح شد، ابتدا بايد ببينيم هدف از آفرينش و زندگي انسان بر روي زمين چيست؛ آن هم زندگي در کنار موجودي به نام ابليس که قبل از انسان وجود داشته و دائماً در پي فريب دادن انسان بوده است. هدف اصلي از خلقت ما چيست؟ مسئوليت و وظيفه ما در جهت رسيدن به اين هدف چيست؟ آيا مسئوليت ما فردي است، يا اجتماعي است؟ اگر ما اين مسايل را نفهميم، با ابهام‌هايي روبرو مي‌شويم که جواب روشني براي آنها نخواهيم يافت.

وي با تذكر برخي مفاهيم کلي و مبهم، افزود: به عنوان نمونه همگان اصلاح امور جامعه را كاري خوب و پسنديده مي‌دانند، و تصور مي‌کنند که اگر دولت کارش را خوب انجام دهد، يا روحانيت وظيفه‌اش را به درستي انجام دهد، همه مشکلات حل مي‌شود؛ اما بايد توجه داشت گاهي عده‌اي با علم به بطلان و انحراف خود، نمي‌خواهند به مسير اصلاح بازگردند و براي توجيه رفتار خود همیشه به ديگران دروغ می‌گویند؛ اين مسأله همواره بوده، و در آينده هم خواهد بود. مثلاً فرعون مي‌دانست که خدا نيست، اما مي‌گفت: «انا ربکم الأعلی».

اين استاد اخلاق ادامه داد: در طول تاریخ، همیشه چنین كساني بوده‌اند؛ زمانی فرعون و نمرود، روزي هم هم يزيد، امروز هم، چنین افرادی هستند، كه از بزرگ‌ترین شخصیت‌های سیاسی جهان به شمار می‌روند، اما در پي فريب دادن ديگران هستند. مي‌شود حدس زد در آينده هم، فرعون‌صفتاني با اسم‌هاي مختلف پيدا شوند، و موسی‌هايي در مقابلشان بایستند، و اين جريان تقابل حق و باطل هميشه برقرار خواهد بود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به وجود اختلافات فكري ميان افراد بشر، اظهار داشت: در تمام دنیا، مسلمانان در اقلیت قرار دارند، و در ميان مسلمانان هم شیعیان در اقلیت هستند؛ اما همین تعداد كم در عقايدشان با هم اختلافاتي دارند. در مراتب پایین‌تر، اغلب مردم كشور ما، اصول مسلم انقلاب را پذيرفته‌اند؛ اما گاهي مشاهده مي‌شود كه در تعيين مصاديق با هم اختلافاتي دارند.

وی با بيان این که مردم‌سالاري ديني، استقلال، آزادي و نظایر آن از جمله مفاهیم کلی مورد قبول اكثريت جامعه است، افزود: اما اگر سؤال شود آزادی يعني چه، آيا آزادی نسبی است یا مطلق، مرز آزادی کجاست، چه کسی باید مرز آن را مشخص کند، و آیا خود ما حق داريم برای آزادیمان مرزي تعيين کنیم، پاسخ روشني نخواهيم شنيد؛ با وجود اين‌كه آزادی یکی از اصلي‌ترين شعارهایی است که از ابتدای انقلاب بر آن تأکید شده است.

استاد حوزه علميه در ادامه گفت: مثال بالاتر براي ابهام در مسايل بنيادین در باره دين است؛ اصلاً دین یعنی چه؟ کارکرد دین در جامعه چیست؟  اگر دین در جامعه نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟  اگر مردم بدون دين باشند، اما حريم و حقوق يك‌ديگر را رعايت کنند، و با هم زندگی مسالمت‌آمیزي داشته باشند، مشکلي پيش خواهد آمد؟ گمان نکنید که این مسأله براي كسي مطرح نيست؛ در عمق دل اکثر سیاست‌مداران عالم همین تصور وجود دارد؛ هر چند آن را به زبان نياورند.

وی با بيان این که خود ما که حاضريم براي انقلاب اسلامي جان بدهيم، هنوز نقش و کارکرد دين را در جامعه نشناخته‌ايم، افزود: از اينجا مي‌توان دريافت كه بزرگ‌ترين ضعف جامعه ما فقر علمي و فرهنگي است. این در حالی است که انسانيت انسان به فرهنگ و شناخت اوست، و از همين رو برخي جامعه‌شناسان انسان را «حيوان فرهنگي» معرفي می‌کنند.

آیت‌الله مصباح يزدي با اظهار تأسف از اين‌که نه فقط دانشگاه‌ها، بلكه حوزه‌ها نیز كمتر به این مباحث بنیادین می‌پردازند، گفت: تا این مسايل زيربنايي حل نشود نمی‌توان مشكلات فكري فرعی‌تر را حل کرد و هرگونه بحث و تحقيقي در باره آنها در نهایت به بن بست می‌رسد.

وی افزود: به واسطه حل نشدن مسائل کلی و بنيادين است که با وجود آن‌كه ولایت فقیه را قبول داریم، اما چون فهممان از اين موضوع دقيق و كامل نيست، انتقاداتي را در باره برخي امور مطرح مي‌كنيم.

آیت‌الله مصباح يزدي با تأکید مجدد بر این‌که تا زماني كه سؤالات بنیادین پاسخ داده نشود، مسائل دیگر حل نمی‌شود، ادامه داد: كساني با وجود اين‌كه مسائل زيربنايي برایشان حل نشده، به راحتی احکام اسلام را زیر سؤال می‌برند، و صراحتاً می‌گویند مگر انسان، حيوان است که بتوان او را شلاق زد! این رفتارها ناشی از حل نشدن مسائل کلی است.

اين استاد اخلاق با توجه به سؤالات برخی حاضران در خصوص مواضع گذشته ایشان، اظهار داشت: بنده نه مي‌خواهم از هر کاري كه انجام داده‌ام، دفاع کنم، و نه خود را معصوم مي دانم، ادعايي هم ندارم؛ اما هر کسي بر اساس موقعيت و جايگاهي كه در آن قرار گرفته، بايد ببيند چه وظيفه‌اي در برابر خدا دارد، و براي انجام آن در حد توان بکوشد. البته شناختن وظيفه در سايه شناختن مسايل بنيادين است و اين امر كار ساده‌اي نيست، و نياز به يك عمر مطالعه و تلاش دارد.

وی با اشاره به پیچیدگی‌های زندگی بشری، خاطرنشان كرد: زندگی بشر در ابتدا بسيار ساده بود؛ در حدي كه مسأله‌اي به عنوان پوشش برايش مطرح نبود و بر اساس آیات قرآن، حتی لباسی هم به تن نداشت. بعد از خوردن ميوه ممنوعه آدم و حوا متوجه برهنگی بدن خود و زشتي آن شدند، و با برگ درختان، خود را پوشانیدند. اما امروز زندگی بشر، بسیار پیچیده شده و روز به روز بر اين پيچيدگي افزوده مي‌شود. به عنوان مثال، آيا ما سي سال پيش تصوري از وضعيت زندگي امروز خود داشتيم؟ آیا باورمان مي‌شد که با وسيله‌اي به اندازه کف دست، بتوان از آن سوي دنيا با خبر شد؟

 اين استاد حوزه افزود: ما در هر وضعيت و شرائطي كه هستيم، بايد وظيفه خود را بشناسيم، و به آن عمل کنيم؛ البته هرگز تکليف شاقي از ما خواسته نشده است؛ چون خداوند در آيات متعددي از قرآن فرموده كه تکليف هر كس در حد وسع و توان اوست، و بيش از آن بر عهده‌اش نيست.

وی ابزار، تکنولوژی و وسائل ارتباطی امروز را از نعمت‌های خداوند دانست، و اظهار داشت: امکان انتقال اطلاعات از یک گوشه دنیا به گوشه‌اي دیگر در کمترین زمان نعمت بزرگی است و ما باید از این نعمت به درستي استفاده کنیم. بخواهیم يا نخواهیم، این ابزار وجود دارد؛ اين ما هستيم كه باید وظیفه خود را در برابر اين امكان و نحوه استفاده از آن بشناسیم. البته وظیفه افراد مختلف مثل هم نیست و به سختی می‌توان دو نفر را یافت که وظیفه یکسانی داشته باشند؛ قدرت بدني، علم و شناخت، قدرت تشخیص، سلیقه‌ها و عوامل ديگري كه در تعيين وظيفه مؤثر هستند، در افراد، متفاوت است.

آیت‌الله مصباح يزدي با اشاره به این که گاهی وظیفه، فردی است و فقط به خود شخص ارتباط دارد، خاطر نشان کرد: اما برخی وظیفه‌ها بعد وسیع‌تری دارد و شامل خانواده، منطقه، شهر و حتی تمام دنیا می‌شود. امروز ما حتي نسبت به انسان‌هاي ديگري که در فلان گوشه دنيا حضور دارند، وظيفه داريم؛ البته وظيفه هر كسي متوقف بر قدرت، و در حد توان اوست، و طبيعتاً نخبگان بايد راه‌هاي کم هزينه‌تر و سودمندتري را برای انجام وظیفه بيابند.

وی افزود: نمی‌توان انتظار داشت كه یک نفر همه کارها را خودش انجام دهد؛ از همين رو تقسیم کار امري عقلائی است و هر چه، جامعه رشد کند و پیچیده‌تر شود، این تقسیم کار نیز بیشتر و گسترده‌تر می‌شود. زمانی یک حکیم‌باشی، وظیفه درمان همه بیماری‌ها را بر عهده داشت؛ اما امروز فقط برای بيماري‌هاي چشم ده‌ها رشته وجود دارد! زمانی پیامبر اكرم صلوات‌الله عليه خودش مردم را به اسلام دعوت می‌کرد، معارف اسلام را هم براي مسلمانان بیان می‌فرمود، فرمانده سپاه هم بود، خازن بیت‌المال، و قاضی هم بود. اما در دوران امیرالمؤمنین عليه‌السلام كه جامعه اسلام گسترش يافته بود، افرادي به عنوان قاری وظیفه تبلیغ دین و تبيين معارف را بر عهده داشتند، افراد ديگري برای حفاظت از بیت‌المال تعيين شده بودند، و كسانی هم به قضاوت و رفع اختلافات مي‌پرداختند.

آیت‌الله مصباح با تأکید بر این که هرکسی باید جایگاه خود را در عالم خلقت بیابد، تا بر اساس آن وظیفه خود را بشناسد، ادامه داد: روشن است كه عقل به تنهايي برای شناختن وظیفه کافي نيست؛ اگر عقل کافي بود، پس اين همه پيامبران براي چه از سوي خدا آمدند؟ پس، هم بايد عقل را به کار بگيريم و مراقب باشيم در استدلالات عقلي مرتكب اشتباه نشويم، هم از دين برای شناختن وظیفه استفاده کنيم.

وي افزود: البته دين هم داراي ابعاد مختلفي است. کساني ده‌ها سال ازعمرشان را برای آموختن یک بعد از دین، یعنی فقه صرف می‌کنند، اما در نهايت خودشان اعتراف می‌کنند که هنوز همه مسائل فقهی را با تمامي جزئيات آن به خوبي نشناخته‌اند. از همین رو نمی‌توان توقع داشت يك طلبه پس از مدت كوتاهي تحصيل همه ابعاد دین را بیاموزد، و بلافاصله به کارهای دیگر مشغول شود.

استاد حوزه علميه قم با يادآوري اين نكته که تقسیم قوای حکومتی به سه بخش توسط منتسکیو، حقوقدان فرانسوی انجام شده، و از منابع اسلامي اخذ نشده است، خاطر نشان کرد: تقسیم کار، یک مسأله عقلائی است و نمی‌توان انتظار داشت یک نفر همه امور را بر عهده بگیرد؛ البته تقسیم کار در جامعه اسلامی به صورت يك هرم ترسیم می‌شود که در رأس آن ولی فقیه قرار دارد؛ اما این بدان معنا نیست که هر تخلفی صورت گرفت، ولی فقیه مسئول پاسخگويي آن باشد.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌(ره) قم ادامه داد: برخي گمان مي‌کنند كه هر اتفاقي كه در جامعه رخ مي‌دهد مسئولیتش با ولي فقيه است؛ این در حالی است که هيچ كس حتي پيامبر و امام عليهم صلوات‌الله نيز چنين مسئولیتی را براي خودشان عنوان نکرده‌اند.

آیت‌الله مصباح یزدی افزود: به هر حال نمي‌توان يک نفر را مسئول همه امور دانست؛ اما هر کسي بايد وظيفه‌ای که خدا برای او تعیین کرده، را بشناسد و ابتدا به انجام آن بپردازد. چون انجام برخي از وظایف وقت انسان را به طور كامل پر می‌كند و فرد نمی‌تواند به کار دیگری بپردازد؛ اما گاهي بخشی از وقت يك فرد برای انجام وظیفه اصلي او كافي است؛ در اين صورت او مي‌تواند بقيه وقتش را به انجام وظیفه دیگري اختصاص دهد.

وی با اشاره به این که تشخيص وظيفه بر اساس ويژگي‌هاي جسمي، سني، فکري، توانمندي و دیگر ویژگی‌های افراد صورت مي گيرد، تأكيد كرد: لذا هر يك از ما بايد به اين فکر باشيم که ابتدا جايگاه خود رادر عالم هستي دريابيم، و بفهمیم که خداوند ما را در چه موقعيتي قرار داده و از ما چه خواسته، تا بر اين اساس  وظيفه خود را بشناسيم.

عضو جامعه مدرسين حوزه علميه با بیان این که گاهي ضرورت اقتضا مي‌كند كه صنفي از جامعه با تحصيلات و ويژگي‌هاي خاص، مسئول انجام یک وظیفه در جامعه شوند، گفت: در جايي كه رسيدگي به بيماري‌هاي يك عضو از بدن، مثل چشم ده‌ها رشته تخصصی دارد، آيا می‌توان انتظار داشت روحانيت که معارف دين را مي‌آموزند و به ديگران تعليم مي‌دهند، فقط در يک رشته فعاليت کنند؟!

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به اين‌كه شرايط هر زماني با زمان‌هاي ديگر متفاوت است، ادامه داد: در هر دوره‌اي تحولاتي پيدا مي‌شود که موجب تفاوت آن با دوران‌هاي ديگر مي‌شود. ما بايد از تحولات و پيدايش امکانات جديد استفاده کنيم؛ اما نبايد از اين نكته غافل شويم كه اين ابزارها شمشير دو لبه است كه هم مي‌توان از آنها استفاده مطلوب كرد، و هم مي‌توان آنها را در جهت نامطلوب به كار گرفت؛ اين ما هستيم كه بايد از اين ابزار به درستي و در جهت صحيح استفاده كنيم.

وی خاطر نشان کرد: همه نعمت‌ها قالبي دارند كه چگونگي بهره‌برداري از آنها بستگي به روح تنيده شده در آن دارد؛ روح يك نعمت، انگيزه، نيت و جهت‌گيري موجود هنگام استفاده از آن است. فضاي مجازي يكي از اين نعمت‌ها است كه بايد در جهت نشر محتواي فرهنگي صحيح به كار گرفته شود.

رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) گفت: اگر وقت ما صرف استفاده از فضاي مجازي شود، بدون آن‌كه محتواي صحيحي از آن حاصل شود، مانند بدن فردي قوي هيكل است كه از عقل بي‌بهره است. ابزار و محتوا بايد هر يك، ديگري را تقويت كند، و جدا كردن آنها از يك‌ديگر موجب لطمه ديدن نتيجه كار مي‌شود.

وی در پایان با تأکید بر غافل نشدن از دعا و توسل به اهل بیت عليهم‌السلام، اظهار داشت: غیر مسلمانان به ائمه معصومين عليهم صلوات‌الله متمسک می‌شوند، و حاجت مي‌گيرند؛ اگر ما چنین نکنیم، نه فقط ضرر کرده‌ایم، بلکه روزی مؤاخذه هم می‌شویم. اگر خداوند توانايي درک نعمت حضران معصومين را به ما نداده بود، شاید تقصیری نداشتیم؛ اما حال که خدواند اين درک را به ما داده است، اگر نسبت به این نعمت بزرگ ناشکری کنیم، باید منتظر عذاب هم باشیم.

اين استاد اخلاق با اشاره به جایگاه حضرت معصومه سلام‌الله عليها در میان اهل بیت عليهم‌السلام و نقش ایشان در به وجود آمدن نظام اسلامی، خاطر نشان كرد: پيدايش نظام اسلامی مرهون وجود بارگاه این بانوي بزرگوار در قم است. اگر ایشان نبودند، حوزه‌ای نبود، تا امامی از آن برخیزد و انقلاب اسلامي را بر پا كند. از همین رو می‌توان گفت اين انقلاب، به برکت حضرت معصومه سلام‌الله عليها حاصل شده است.

گفتنی است این دیدارصميمي 26  دی ماه جاری در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) صورت گرفت.