نگارش:غلامعلي عزيزي‌کيا

چکيده

احاديث متعددي از پيامبر (ص) و امامان معصوم (ع) در باب تفسير قرآن کريم در کتاب‌هاي حديثي نقل شده است. نقش و سهم اين احاديث در تفسير قرآن تا چه اندازه است؟ در اين تحقيق بر اساس روش تحليل محتوا آرا و احاديث مختلف مربوط به اين حوزه توصيف و تحليل شد و نتايج زير بدست آمد مهم‌ترين رابطه قرآن و حديث رابطه تفسيري است.

سه ديدگاه متفاوت زير در باب تأثير حديث در تفسير وجود دارد يکي ديدگاه بي‌نيازي مطلق از حديث در تفسير قرآن به اين معنا که در عمليات تفسيري هيچ نيازي به احاديث نيست، دوم ديدگاه اخباريان است که به نيازمندي مطلق به حديث در تفسير باور دارند و بر نقش انحصاري حديث در تفسير همه يا بخشي از آيات قرآن تأکيد کرده‌اند، سوم ديدگاه اعتدالي است که بر اساس آن، حديث في‌الجمله در تفسير قرآن نقش‌آفرين است، به اين معنا که حديث به عنوان يکي از منابع تفسير است و بايد در امور زير به آن مراجعه کرد. تفسير مطلق‌ها و عام‌هاي موجود در آيات قرآن. فهم سطوح عالي مفاد آيات. بيان تفصيل احکام و قصص قرآن. تفسير آيات مربوط بيان‌گر حقايق ماورايي. هم‌چنين حديث آموزش‌گر مباني و قواعد تفسير قرآن است. بر اين اساس يازده مبنا و شش قاعده تفسيري از احاديث اصطياد شده است. افزون بر اين به صدد تبيين تفصيلي نقش حديث، احاديث ذيل آيات در گروه‌هاي زير طبقه‌بندي شده است. 1. احاديث تفسيري شامل تفسير معاني و مصاديق واژه‌هاي قرآن، تفسير مفاد آيه‌ها که به دو دسته تفسير آيات‌الاحکام و آيات معارفي تقسيم مي‌شود، 2. احاديث بيان‌گر فضاي نزول آيات، 3. احاديث غير تفسيري شامل فضايل آيات و سور، نکات تاريخي، بيان بطون آيات، بيان مصداق‌هاي بعدي، اقتباس از آيات. بر اساس آخرين بخش پژوهش حاضر حديث متواتر يا واحد محفوف به قرينه قطعي که علم‌آور است کاشف از مقصود خداوند از آيات است ولي حديث واحد مجرد از قرينه قطعي در صورت همراه بودن با قرينه‌ يا قرينه‌هايي که موجب اطمينان و يا گمان به صدور آن از معصوم باشد، قابل استفاد در تفسير خواهد بود، اما الزامي به پذيرش آن وجود ندارد. 

کليد واژه: قرآن، حديث، تفسير، تأويل، بطن، جري، تطبيق، منابع تفسير

استاد راهنما:

 حجة الاسلام و المسلمين محمود رجبي

استاد مشاور:

 حجة الاسلام و المسلمين علي اکبر بابايي

قم پاييز 1388