دکتر محمود دهقاني : اکثر بانک ها قانون بانکداري بدون ربا را درست اجرا نمي‌کنند

بعد از نام گذاري سال 90 به جهاد اقتصادي از سوي مقام معظم رهبري و با توجه به نام گذاري دهه آتي نيز به «پيشرفت و عدالت» از سوي آن معظم له انتظار مي رفت که در اين سال دولت و مجلس با همراهي مردم يک حرکت جهاد گونه را در حوزه اقتصاد داشته باشند.

متاسفانه آن چيزي که در عمل و سطح جامعه شاهد بوديم عدم حرکت جدي در اين زمينه بود به همين دليل و براي بررسي دقيق‌تر و کارشناسانه‌تر اين موضوع گفت گويي را با جناب دکتر محمود دهقاني عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) ترتيب داده ايم که به شرح ذيل است:

انتظار رهبر معظم انقلاب در مورد جهاد اقتصادي محقق نشده است

مجلس و دولت در سالي که رو به پايان است در مقوله جهاد اقتصادي چه فعاليت‌هايي انجام داده‌اند و آيا اين موارد کافي بوده است يا خير؟

در مورد جهاد اقتصادي به نظر مي‌آيد که مجلس و دولت اقداماتي انجام دادند و پيشرفت‌هايي هم داشته ايم اما در آن حدي که مورد انتظار رهبر معظم انقلاب و مردم شريف ايران بوده به نظر بنده انتظارات محقق نشده است.

اما اگر ما بخواهيم بگوييم دولت و مجلس در ارتباط با مسأله اقتصادي کشور در امسال چه قدم‌هايي برداشتند شايد بشود گفت در راس آن‌ها بحث هدفمند سازي يارانه‌ها بوده که مي‌دانيد با همت دولت و مجلس مجموعاً باعث شد که اين طرح عظيم به عنوان يک جراحي بزرگ اقتصادي به مرحله اجرا در بيايد که راجع به آن نکات زيادي قابل طرح است.

از جمله اقدامات ديگري که مي‌توانيم نام ببريم پيگيري بحث اجراي کلي اصل 44 که نسبت به سال قبل بيش‌تر پيگيري شده است اما باز نه در حد قابل قبول.

سرمايه گذاري‌هاي خوبي در بخش هاي زيربنايي صورت گرفته است

هم چنين در سال جهاد اقتصادي سرمايه‌گذاري‌هاي خوبي در بخش‌هاي زيربنايي کشور قابل مشاهده است. مورد ديگر اين‌که جهش صادرات غيرنفتي که داشتيم حقاً و انصافاً کارشناسان را در بهت و حيرت فرو برد. ما در چند سال قبل صادرات غير نفتي مان زير ده ميليارد دلار بود اما پيش بيني مي‌شود که تا پايان سال اين رقم، از 45 ميليارد دلار هم عبور کند.

براي درک اهميت موضوع به همين نکته اکتفا مي‌کنم که در سال‌هاي نه چندان دور درآمد کل کشور از صادرات نفت که منبع مهمي براي اقتصاد کشور ما است حول و حوش 24 -25 ميليارد دلار بود حالا صادرات غير نفتي ما از درآمد نفتي آن سال‌ها کاملاً جلوتر زده اين نشان مي‌دهد که انصافاً کار بزرگي شده و اين رقم صادرات غير نفتي جلوتر از آن چيزي است که در برنامه پنجم پيش‌بيني شده با اين که برنامه پنجم در اواسط راه اجرايي آن هستيم و اين نشان مي‌دهد که پتانسيل بزرگي در کشور ما وجود دارد که مي‌تواند اين گونه جهشي بيايد و فعاليت‌هايي را انجام بدهد که ارز وارد کشور شود.

در عين حال بايد گفت ظرفيت‌هاي داخلي ما بسيار عظيم‌تر از اين ارقام است، رقم 45 ميليارد دلار براي کشور ما رقم بي سابقه‌اي است و حتي يک آرمان محسوب مي‌شده اما ظرفيت کشور ما از اين هم فراتر است بنده معتقدم اگر خوب در کشور روي سرمايه گذاري داخلي و يا سرمايه گذاري خارجي کار انجام بشود و دقيق برنامه ريزي بشود و دقيق عمل بکنيم مطمئن باشيد که صادرات غير نفتي ما مي‌تواند حتي در آينده نه چندان دور از صد ميليارد دلار هم تجاوز کند که اين نشان دهنده قدرت اقتصادي در کشور ما است.

ايران در رتبه ي هفدهم اقتصاد جهان است

در حال حاضر با توجه به رغم اشکالاتي که داريم جمهوري اسلامي رسماً هفدمين قدرت اقتصادي جهان است. اين در حالي است که ظرفيت‌هاي ما بسيار بيش‌تر از اين‌ها است و اين ما را به اين نکته رهنمون مي‌شود که بايد ان‌شاءا... در آينده و از اين به بعد دولت و مجلس بيش از پيش دست در دست هم بدهند و با همکاري بيش‌تر مردم عزيز بتوانيم کشور را به لحاظ اقتصادي بيش‌تر به پيش ببريم.

چرايي جايگزيني جهاداقتصادي به جاي توسعه اقتصادي

مقام معظم رهبري سال 90 را به سال جهاد اقتصادي نام گذاري کردند؛ دليل اين که معظم له از «توسعه» اقتصادي به جاي واژه جهاد استفاده نکردند چيست؟

فرمايشات مقام معظم رهبري تماماً حساب شده است. رهبر عظيم‌الشان انقلاب حتي در سخنراني‌هايي که دارند مثلاً در نمازجمعه، در مراسم ديگر که مردم خدمتشان مي رسند ايشان روي واژه‌هايي که بر زبان جاري مي‌کنند حساب کردند و صحبت مي‌کنند.

به نظر من ايشان حکيمانه و حساب شده فرمايشاتشان را مطرح مي‌کنند حالا تا چه برسد به اين که يک عنواني را بخواهند براي يک سال بدهند کاملاً واضح است که حساب شده است .

جهاد يک واژه‌اي است که کاملاً آب و رنگ اسلامي دارد و حاکي از تفکر اسلامي است. کلمه جهاد در اسلام يک کلمه پربار به لحاظ ارزشي است.

نکته ديگر اين که کلمه توسعه بيش‌تر واژه‌اي است که در غرب و در اقتصاد کاپيتاليسم مورد استفاده است ما نمي‌خواهيم بگوييم لفظ توسعه را کنار بگذاريم اما حتي‌الامکان اگر جايگزين داريم بهتر است از آن استفاده کنيم.

مقام معظم رهبري در مورد بحث الگوي اسلامي، ايراني، پيشرفت هم باز تحليلشان اين بود و خودشان هم در سخنراني فرمودند اين کلمه توسعه چون بيش‌تر در غرب به کار مي‌رود چه لزومي دارد از اين استفاده کنيم بيش‌تر همراه با بار غربي است. بنابراين لزومي ندارد از کلمه توسعه استفاده کنيم مقام معظم رهبري جنبه ايجابي و سلبي اين نام‌گذاري را در نظر گرفتند که جهاد را به کار بردند.

علاوه بر اين‌ها ما واقعاً براي استفاده از پتانسيل داخلي کشور براي پيشرفت بايد کار جهادگونه انجام بدهيم با اين کارهاي معمولي و با ريتم عادي نمي‌توانيم از همه ظرفيت‌هاي کشور خوب استفاده کنيم به ويژه موقعي که اين را در نظر بگيريم که تحت شديدترين تحريم‌هايي که قابل تصور است قرار داريم.

مردم پاي همه ارزشهاي انقلاب ايستاده‌اند

بعد از انقلاب همواره ما در تحريم غربي‌ها و بعضي از کشورهاي ديگر بوديم بالاخص آمريکا، انگليس، فرانسه، آلمان و امثال اين‌ها اما شدت تحريم‌ها هيچ گاه در حد يکي دو سال اخير نبوده گرچه به فضل الهي به خاطر دروني بودن اقتصاد کشور ما هرگز اين تحريم‌ها نمي‌تواند کشور، اقتصاد و مردم را از پا در بياورد علاوه بر اين مردم هم پاي همه ارزشهاي انقلاب ايستاده‌اند و همه فشارها را تحمل مي‌کنند.

فشارهاي غربي‌ها بر اقتصاد از يک سو و عدم استفاده درست از منابع از سوي ديگر موجب شده که مقام معظم با اين نام گذاري و استفاده همه جانبه از پتانسيل‌ها، جهشي رو به جلو داشته باشيم و موانع را از سر راه برداريم.

يکي از ابعاد جهاد اقتصادي کنترل مصرف‌هاي مازاد و اسراف‌ است

علاوه بر اين موارد ما در کشور نيازمند همکاري مضاعف مردم هستيم؛ در حال حاضر يکي از مشکلاتي که در کشور داريم اسراف و مصرف مازاد است اگر چه اين مورد به خاطر وجود بحث هدفمندي رايانه‌ها تا حد قابل ملاحظه‌اي کنترل شد اما هنوز اسراف در کشور زياد است از جمله ابعاد ديگر بحث جهاد اقتصادي کنترل اين مصرف‌هاي مازاد و اسراف‌ها است.

از ديگر موارد جهاد اقتصادي که مربوط به مردم مي شود وجدان کاري است. ملت ما مردم شريف و بزرگي هستند اما در بين اقشار مختلف کساني در پستي که هستند در شغلي که هستند به کارشان آن گونه بايد اهتمام نمي‌ورزند.

ما به تحريک بيش‌تر افراد در جهت کيفي کار کردن نياز داريم متاسفانه در موسسات، ادارات، نهادها جاهاي مختلف بخش خصوصي، عمومي، دولتي و مخصوصا بخش دولتي اين معضل را ما داريم که کار مي‌کنند اما در هشت ساعت شايد به جرات مي‌شود گفت که بعضي از آن‌ها نصف اين ساعت کار مفيد انجام نمي‌دهند.

مشکل ما در بانکداري بدون ربا چيست؟

از آن جا که سيستم اقتصادي غرب بر ربا و سيستم ربوي استوار است آيا اين چنين حرکاتي مثل جهاد اقتصادي مي‌تواند با فساد اقتصادي مقابله کند؟با توجه به اين‌که بانکداري ما نيز بر اساس بانکداري غربي شکل گرفته است؟

يکي از ابعاد ديگر بحث جهاد اقتصادي مبارزه با فساد اقتصادي است. مقابله با فساد اقتصادي نه تنها نرخ سرمايه گذاري را کاهش نمي‌دهد بلکه دقيقاً افزايش مي‌دهد و ضريب امنيت اقتصادي، که لازمه کار سرمايه‌گذاران است، را بالا مي‌برد.

از جمله مواردي که مصداق فساد اقتصادي است بحث ربا است. از نظر اسلام ربا محکوم است و هم به لحاظ معنوي مورد خطرناکي است و انسان را دچار عذاب سخت الهي مي‌کند و هم به لحاظ دنيوي، برعکس تصور غربي‌ها، بسيار مضر است.

در سال 63 قانون بانکداري بدون ربا در مجلس تصويب شد و به تاييد شوراي نگهبان رسيد در هر صورت قانون واقعاً قانون بانکداري بدون ربا است. اما مشکل چيست؟ مشکل در سه نکته است.

يکي اين است که سيستم بانکي ما متناسب با اين تغيير قانون بانکداري نيست. يعني قانون بانکداري ما اسلامي شده است اما ساختار همان ساختاري است که از زمان طاغوت براي ما به ارث مانده است، اين‌ها با هم تناسب ندارد به نظر بنده بايد ساختار تغيير کند.

اکثر بانک ها قانون بانکداري بدون ربا را درست اجرا نمي‌کنند

نکته ديگر اين‌که اکثر شعب بانکي متاسفانه قانون بانکداري بدون ربا را درست اجرا نمي‌کنند. نتيجه اين مي‌شود که قانون شرعي است ولي در عمل، ربا در سيستم بانکي است ربا مي‌دهند ربا مي‌گيرند و اين حرام مسلم است و بايد اين بحث بانکي متحول شود بنده نمي‌خواهم بگويم کل عمليات بانکي که الان صورت مي‌گيرد مشمول رباست اما بدون ترديد بخشي از تعاملات بانکي که الان وجود دارد ربوي است. دو طرف اين معامله هم معلوم است يک طرفش بانک است يک طرف ديگر آن نيز مردم هستند.

مشکل ديگري که در نظام بانکداري ما وجود دارد بعضي از بخش نامه‌هايي که مي‌آيد مشخص نيست به چه اندازه منطبق با بانکداري بدون ربا است به نظر بنده بايد کل بخشنامه‌ها و آيين نامه‌هاي اجرايي سيستم بانکي بازنگري شود و هر کدام آن‌ها تناسب ندارد و عملاً ربا را در بانک ايجاد مي‌کند حذف و يا اصلاح شود .

در خصوص بانکداري اسلامي کارهايي در دست اجرا است و اگر اين طرح‌ها تکميل شوند و توسط مسئولين به اجرا در آيد تحولي در سيستم بانکداري بوجود خواهد آمد.

تحول در سيستم بانکداري در راه است، تقسيم بانک‌ها به سه دسته تخصصي در آينده

در اين طرح بانک‌ها به سه دسته بانک‌هاي تخصصي کاملاً مجزا از هم تقسيم مي‌شوند يکي بانک‌هايي هستند که کارشان تنها قرض الحسنه و در کنارش خدمات بانکي است يک دسته ديگر از بانک‌ها در واقع به شرکت‌هاي ليزينگ که کارهاي ليزينگي طبق قوانين اسلامي را انجام مي‌دهند تبديل خواهند شد و دسته سوم بانک‌ها، بانک‌هاي سرمايه گذاري مي‌شوند و وظايف کاملاً مجزايي دارند طبق عقود اسلامي مي‌توانند وارد کارهاي سرمايه گذاري بشوند و با مردم در تعامل قرار بگيرند.

البته نبايد منتظر ماند تا ساختار دگرگون شود بايد همين الان هم بخشنامه‌ها و آيين نامه‌ها را اصلاح کرد و نکته (از همه شايد) مهمتر اين که ما به جد از مسئوليت شعب و کارمندان بانک‌ها بخواهيم که طبق قوانين اسلامي قانون بانکداري را به اجرا بگذارند اگر اين نکات اجرا شود به نظر مي‌رسد که ان‌شاءا... ما از اين مشکلات بعضاً ربوي که در سيستم بانکي داريم نجات پيدا کنيم