اولین نشست از سلسله نشست‏های علمی « ظرفیت‏های موجود در تمدن سازی اسلامی» با موضوع « ظرفیت‏های عرفان در تمدن‏سازی نوین اسلامی»  به همت گروه تاریخ و اندیشه معاصر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی^(ره) برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی^(ره)، در اولین نشست علمی که روز شنبه  5/10/94 در سالن اندیشه مؤسسه امام خمینی^(ره)  برگزار شد، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد حسینی متولی امامی به موضوع « ظرفیت‏های عرفان در تمدن‏سازی نوین اسلامی» پرداخت و سپس حجت‏الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا کرمانی و حجت الاسلام و المسلمین مشکانی به نقد و بررسی مطالب مطرح شده پرداختند.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر امامی اظهار داشت: تمدن ناظر به بیرونی‏ترین لایه زندگی اجتماعی بوده و ناظر به روابط انسانی و سیاست‏گذاری عینی حاکمان است . سؤال اصلی این نوشتار آن است که « علم عرفان چه ظرفیت‏های را می‏تواند برای تأسیس تمدن اسلامی داشته باشد؟» پاسخ به این سؤال می‏تواند جایگاه علم و عرفان را در منظومه معارف اسلامی مشخص کرده و کار ویژه آن را نسبت به افق تمدن‏زایی اسلامی معین نماید.

وی در ادامه افزود: علم عرفان به دلیل آن‏که با عمیق‏ترین لایه‏های وجودی انسان یعنی «قلب» مواجه می‏شود، ظرفیت‏های فراوانی برای ایجاد حرکت و جهت‏دهی جامعه به سوی تمدن اسلامی دارد که از جمله: در میدان اجتماعی، عامل انگیزش توده‏های مردم می‏گردد و در مرحله شکوفایی خلاقیت‏های انسانی، نقش اساسی در ظواهر جامعه خواهد داشت.

امامی در ارائه مباحث خود به تعریف و تشریح عرفان، تمدن،عرفان تمدنی پرداخت و آثار تمدنی حضور عرفان در جامعه را برشمرد و حضور باورهای غیبی در ظواهر تمدنی، تجلی غیب در عالم تکوین و تشریح به نقش خیال در تجلی تمدنی باورهای غیبی را توضیح داد.

وی در بحث انگیزش اجتماعی به مباحث ایجاد اعتماد جمعی، توانمندسازی فقیه در انگیزش اجتماعی، شمول اجتماعی قلمرو و حاکمیت فقیه به سلایق متنوع، افزایش تحول اجتماعی، ایجاد روحیه حماسی و شجاعت در جامعه، رهایی از پوچی و نسبی انگاری سیاست، تشکیل جامعه اسلامی از دامن ادراکات حضوری، تنظیم تولی و تبری، تنظیم فرهنگ رفتاری، تنظیم نمایات اجتماعی، روحیه زاهدانه در صحنه اجتماعی، تکلیف محوری در سلوک، درک وظیفه در تناسب با تجلی نوری اشاره کرد و آن‏هارا تبیین کرد.

دکتر متولی امامی به تعبیر عرفانی حضرت امام که فرموده‏اند: « همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارلشفای آزادگان خواهد بود.»اشاره کرد وادامه داد:امام خمینی درباره مقامات معنوی این رزمندگان می‏گوید: «آنچه انسان را در مقابل رزمندگان جبهه‏ها و پشتیبانان آنان ... به خضوع وادار می‏کند، بعد معنوی آن است که با هیچ معیاری نمی‏توان سنجید و با هیچ میزانی نمی‏توان عظمت آن‏را دریافت. ما عقب‏ماندگان و حیرت‏زدگان و آن سالکان و چله‏نشینان و آن عالمان و نکته‏سنجان و آن متفکران و اسلام‏شناسان و آن روشنفکران و قلمداران و آن فیلسوفان و جهان‏بینان و آن جامعه‏شناسان و انسان‏یابان و آن همه و همه، با چه معیار این معما را حل و این مسئله را تحلیل می‏کنند که از جامعه مسمومی که در هر گوشه آن عفونت رژیم ستم شاهی فضا را مسموم نموده بود، ... چگونه در ظرف سال‏های معدود از بطن این جامعه و انقلاب – که خود نیز اگر معیارهای عادی را حساب کنیم باید کمک به فساد کند – یک همچو جوانان سرشار از معرفت الله و سراپا عاشق لقاءالله و با تمام وجود داوطلب برای شهادت، جان‏نثار برای اسلام که پیران هشتاد ساله و سالکان کهن‏سال به جلوه ای از آن نرسیده‏اند، بسازد.«صحیفه امام ج 16»

امامی اظهارداشت: در این‏جا باید روشن شود آیا به واقع این رزمندگان یک راه سلوکی بسیار متعالی را طی کردند  که حضرت امام در وصف‏شان می‏فرمایند: « جوانان سرشاراز معرفت الله و سراپا عاشق لقاء الله» یا نه؟ شاید بسیاری از مردم و حتی پژوهشگران عرفان، هنوز بر این باور ندارند که رزمندگان در مسیر لقاءالله کمالات بزرگی را کسب کردند. در پس ذهن بسیاری از مسلمانان، این تلقی است که مثلا مکتب نجف و بزرگانی چون آیت‏الله ملاحسین‏قلی همدانی و آیت‏الله سید علی قاضی و شاگردان این بزرگواران، از عارفان واقعی هستند و هرکس بخواهد در مسیر سلوک معنوی قرار بگیرد، لزوما باید در این وضعیت و با این خصوصیات معنوی‏ورزی کند. اما نکته آن است که باید متوجه این امر شد که نباید تنها با نگاهی که مرحوم قاضی را عارفی واصل می‏دانیم با همان نگاه مرحوم شهید چمران را نگاه کنیم وگرنه راه شهید چمران و وصول الی‏الله ایشان در مقابل ما به حجاب می‏رود. هر عارف متناسب با شرایط زمانه‏اش سلوک می‏کند. شهیدان جبهه‏های جنگ، تاریخ نوردی جدیدی را شناختند که در حال شکفتن است و خود را در این شکفتن تاریخی و در مسیر ظهور هرچه بیش‏تر حق‏تعالی در تارک تاریخ ظلمت‏کده غربی، فدا نمودند.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کرمانی و حجت الاسلام و المسلمین دکتر مشکانی به نقد مطالب مطرح شده پرداختند و در جمع‏بندی گفته شد:در این مقاله بیشتر باید به دنبال تحلیل بود و کار پژوهشی بیشتری باید انجام شود اما به هرحال بحث سنگین و قابل تحسینی است و در این زمینه کار چندان زیادی انجام نشده است. بنابراین کمبود منابع برای پژوهش در این زمینه وجود دارد.

 در این مقاله از دریچه عرفان به روح تمدن نوین اشاره شده است و البته تعریف مشخص و معیار معینی وجود ندارد و عرفان بر سایر علوم مانند فقه و فلسفه و ... سریان دارد و البته ناقدین، تساهل و تسامح را در این بحث نمی‏پذیرند و باید برخی از مفاهیم، مانند ظرفیت‏ها و چگونگی کارآیی آن‏ها برای تمدن نوین بیشتر تبیین گردد.

دکتر کرمانی در ادامه مطالب مطرح شده اظهار داشت: تفکیک فقیه و عارف باید معلوم باشد و مقوله تعریف عرفان و نسبت فقه و عرفان باید بررسی شود. گاهی فقیه عارف است و گاهی نیست.

وی در ادامه افزود: چرا ظرفیت عرفان به‏عنوان بحث انتخاب شده ولی ظرفیت فقه، عنوان بحث این مقاله نیست؟ درک باطنی با عرفان است و باید مشخص شود درک ظاهری با چه چیزی است و باید این مطلب را درنظر گرفت که مثلا علم اقتصاد با کار یک بازاری موفق فرق دارد.

گفتنی است؛ سلسله نشست ‏های گروه تاریخ و اندیشه معاصر موسسه با حضور جمعی از اساتید و محققان برگزار می‏شود که  نشست اول با عنوان ظرفیت‏های عرفان اسلامی، نشست دوم ظرفیت‏های فقه اسلامی ، نشست سوم ظرفیت‏های انقلاب اسلامی، نشست چهارم ظرفیت‏های تاریخی، نشست پنجم ظرفیت‏های هویتی شیعه و نشست ششم ظرفیت‏های تمدن گذشته اسلامی می‏باشد و در زمستان سال 1394 از پنجم دی ماه تا دهم بهمن ماه در مؤسسه امام خمینی برگزار می‏گردد و در پایان دوره گواهی شرکت در دوره از طرف موسسه به شرکت‏کنندگان اعطا خواهد شد.