بودجه سالانه برای اینکه ابزاری برای تحقق اهداف نظام اسلامی باشد و بتواند موانع توسعه و پیشرفت را از سر راه جامعه اسلامی بردارد، از نظر منابع درآمدی و کیفیت تخصیص آن‌ها نیاز به بازنگری جدی دارد. در این راستا مبحث معیارها و شاخص‌های تأمین و تخصیص بودجه دولت اسلامی و همچنین ارائه الگویی پیشنهادی بر اساس آموزه‌های اسلامی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در هر نظام اجتماعی و حکومتی، مبانی نظری و اصول اعتقادی حاكم بر رفتار افراد آن جامعه، مهم‌ترین نقش را در تمام عرصه‌ها ایفا می‌کند. برنامه‌ها و ضوابط حاکم بر مجموعه‌ها و سیستم‌ها، و اولویت‌ها و رسالت‌های آن در چارچوب و راستای این مبانی و اصول شکل می‌گیرند و ادامه حیات می‌دهند. تغییر در مبانی و اصول، منجر به تغییر در معیارها، شاخص‌ها و حتی ساختار و ظاهر برنامه‌ها و سازمان‌ها خواهد شد.

نظام اقتصادی اسلام نیز با توجه به مبانی فلسفی و عقیدتی خود، اصول و اهدافی را در تأمین و تخصیص نظام مالی خود دنبال می‌کند که بحث و بررسی آن‌ها، ما را در تشخیص اصول و اهداف تدوین بودجه در جامعه اسلامی یاری می‌کند. مهم‌ترین نتیجه بررسی اصول و اهداف نظام مالی اقتصاد اسلامی، تأثیر آن‌ها در شناسایی معیارها و شاخص‌های تدوین بودجه دولت اسلامی می‌باشد.

درباره بودجه تحقیق و پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته است. بیشتر این تحقیق‌ها به دنبال تبیین فرایند تنظیم تا کنترل بودجه، اصول فنی و سیاستی تدوین بودجه و نیز انواع روش‌های بودجه‌ریزی است. برخی نیز با قبول روش‌ها و متدهای مرسوم سعی در بررسی و ارائه راهکار برای بودجه دولت اسلامی ایران داشته‌اند؛ ولی در هیچ‌یک درباره معیارها و شاخص‌های بودجه دولت اسلامی بحث نشده است. بعضی منابع نیز به‌طور اجمالی نگرش علمی به هزینه و درآمد دولت اسلامی داشته است. معیارها و شاخص‌های تدوین بودجه دولت اسلامی در زمینه تأمین منابع و تخصیص، و استنباط و ارائه ساختاری برای تدوین بودجه دولت اسلامی، خلأیی است که تحقیق حاضر به دنبال رفع آن می‌باشد.

این تحقیق با استناد به آیات و روایات و سیره حکومتی پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) بر این باور است که اگر بودجه واقع‌نگرانه و با اجرای صحیح و نظارت دقیق همراه باشد، انضباط مالی، رعایت مصالح عمومی، برنامه، قانونمندی و اولویت‌بندی، جامعیت و شفافیت جایگزین هرج‌ومرج، منفعت‌طلبی حزبی و جناحی، سلایق و علایق شخصی خواهد شد. مهم‌تر اینکه هدف حکومت اسلامی، یعنی پیشرفت انسانی نیز در آن حدی که متأثر از نظام مالی دولت است، سرعت خواهد گرفت. در این راستا نقش دین، به‌خصوص دین اسلام، بی‌بدیل است. آموزه‌های قرآنی و روایی و نیز سیره عملی معصومین: ما را به معیارها و شاخص‌های تدوین بودجه مطلوب اسلام رهنمون می‌سازد. بنابراین در بُعد نظری، مبانی اسلام، آیات و روایات و امور عقلایی موردتأیید آن‌ها، راهنمای اصلی این تحقیق است.

بر این اساس ذکر دو نکته درباره سازمان‌دهی این تحقیق و مستندات آن لازم به نظر می‌رسد:

1. معیارها پایه و مبنای استخراج و استنباط شاخص‌هاست؛ لذا در هر یک از دو بخش تأمین و تخصیص، به‌صورت جداگانه، معیارها و سپس شاخص‌های مربوطه ذکر می‌شود تا نظم منطقی بحث رعایت شود و خواننده دچار سردرگمی نشود. به عبارت دیگر نمی‌توان شاخص‌ها را از معیارش جدا کرد؛ زیرا هر معیاری شاخص مخصوص به خود دارد.

2. برخی معیارها، گاهی صرفاً عقلی است، مثل کارایی که شرع هم با آن موافق است و از موارد قطعی «کُلَّما حَکَمَ به العَقل حَکَمَ به الشَرع» می‌باشد، و بعضی معیارها، هم عقلی است و هم شرعی، مثل عدالت و برخی صرفاً شرعی محسوب می‌شود، مثل مطابقت با شرع.