آموزه تحدیث در خوانش شیعه و اهل سنت

محمد تقی شاکر

سوال اصلی نگاشته حاضر  آن است که ارتباط خدا با بشر در دوره پسانبی چگونه می‌باشد و محتوای این پیوند پاسخ گوی چه نیازی است و چه اموری را شکل می‌دهد. آنچه هدف گذاری برای شناخت‌یابی دقیق به این مسئله را فراهم می سازد، نخست بررسی سرآغاز آموزه تحدیث و چیستی مفهومی آن و تفسیر صورت یافته از چگونگی پیوند آن با سایر آموزه ها بویژه خاتمیت در دستگاه معرفتی روایات و اندیشه شارحان می باشد، حرکت در این مسیر زمینه گام نهادن دقیق در تبیین فرآیند و تحلیل کارکرد تحدیث را شکل می دهد. اهمیت این بررسی از آن روست که در نگاه اعتراضی به ادعای تحدیث در دوره ختم نبوت، همسانی جایگاه امامت با نبوت باطن تفکر امامیه پنداشته شد و تفاوت نهادن در نام، تنها ره زنی برای فرار از اشکالات، القاء گردید؛ این در حالی است که میراث روایی امامیه چنین انگاره ای را بر نمی تابد. در سوی دیگر تحدیث در آموزه‌های اهل سنت هر چند بازتاب مناسبی داشته، اما کمتر می‌توان نگاهی نقادانه به خوانش اسلام سنی از این آموزه را در میان کلمات اندیشوران رصد کرد.

حاصل کنکاش در منابع اولیه و اصیل و شکل دهی به خانواده روایات و گزارش ها نشان می‌دهد، تحدیث آموزه ای مشترک در میان معارف اسلام شیعی و اسلام سنی است. در خوانش شیعی، تحقق تحدیث به استمرار ارتباط فرشتگان با جانشینان پیامبر(صل الله علیهم) در دوره ختم نبوت در مسیر شکل دهی به مراحل برتر هدایت انجام می‌یابد. این پیوند(ارتباط فرشته با محدث) هرگز در اندیشه پیشوایان امامیه به معنای دریافت تکمیلی شریعت یا احکامی نو تلقی نشده است و در حقیقت به تکامل روحی و معنوی فردی و جمعی امت معطوف می‌باشد، که از آن می‌توان به دستگیری تکاملی معرفتی و معنوی یاد کرد. نگاشته حاضر در اثبات این گزاره افزون بر مباحث تاریخ کلامی، به طرح مباحث لغوی، تفسیری، رجالی، حدیثی و کلامی پرداخته است. این در حالی است که در معارف روایی اهل سنت تبیین دقیقی از ماهیت و کارکرد این آموزه ارائه نشده است و اندیشوران آن سامان، کارکرد این آموزه را به القاء تکمیلی شریعت و الهام احکامِ مسائل مستحدثه سوق داده اند و در حقیقت جایگاه مناسبی را برای آن در پیوند با خاتمیت نگزیده‌اند.  

در مجموع مقارنه خوانش شیعی و سنی از آموزه تحدیث افزون بر تأکید تفاوت‌هایی در ماهیت و فرآیند تحدیث، بر تمایز کارکرد آن در منظومه تفکر و اندیشه این دو مکتب اصرار می‌ورزد. در نظام تفکر شیعی در دوره پسا نبی با پذیرش نصب و نص الهی نسبت به جانشینان نبی از پیش چاره جویی این دوران صورت گرفته است و افزون بر انتقال کامل شریعت به اوصیاء رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) و مرجعیت علمی و دینی ایشان، نیازهای معنوی در مسیر رشد اسلامی با تدارک جایگاه و نهاد امامت، پاسخ داده شده است.

خريد الكترونيكي كتاب در Eshop.iki.ac.ir