چکیده:

مهدويت که ثمره درخت امامت و سازنده بخش اساسي از هويت شيعه است؛ چونان موجودي واحد که داراي حياتي تکاملي است، هر بخشي از آن، در قطعه‌اي از زمان در حال تحقيق است. مطرح شدن مهدويت، ولادت امام(ع)، امامت، غيبت و طبيعي شدن آن در نزد مردم، طرح نيابت عام، رشد و تکامل تدريجي نيابت، به وجود آمدن انتظار، آخرالزمان، ظهور و تشکيل جامعه آرماني از جمله بخش‌هاي مهدويت، به لحاظ تاريخي و يا ديني مي‌باشد. انقلاب اسلامي ايران در مقطعي به پيروزي رسيد که شيعيان قرن‌ها بود، غيبت را پذيرفته و وارد مرحله انتظار گشته بودند؛ لکن انتظاري همساز با زندگي در زير سلطه حکومت‌هاي ضد شيعي ياغيرشيعي و نهايت در سايه حکومت‌هايي طرفدار شيعيان؛ اما به لحاظ تاريخي در مقطع پيروزي انقلاب اسلامي، زمينه تغيير نيابت عام از مرجعيت تقليد به ولايت فقيه آماده شده بود.

امام خميني که به نوعي برطرف کننده عطش شيعيان، به حضور امام غائب (عج) در ميان خود و تداعي‌گر رفتار منجيانه آن امام غائب(عج) بود با مطرح و عملي‌سازي ولايت فقيه، نيابت عام را و در کنار آن، نگاه به حکومت در عصر غيبت را دچار تحول ساخت. با محوريت يافتن ولايت فقيه و تحولات ساختاري و ارزشي که در اثر انقلاب به سمت، رشد معنويت و تثبيت دين در عرصه اجتماع و سياست به وجود آمد، زمينه رشد بيشتر مهدويت را در فضاي يک حکومت شيعي متعلق به دوران غيبت فراهم ساخت. در اين راستا نظام معنايي و نمادها و ابزارهاي مهدوي متعلق به دوران حکومت غير شيعي؛ همچون انجمن حجتيه و افکار انجمني که با وضعيت جديد هماهنگ نبود حذف گرديد و مفهوم جديدي از انتظار به معناي عام آن که با دوران جديد از حيات شيعه سازگاري داشت، باز تعريف شد؛ به طوري که برخي مفاهيم جديد، همچون حکومت زمينه‌ساز يا نظريه اختياري ظهور به وجود آمد. برخي مفاهيم همچون جهاني بودن مهدويت و مفهوم پايان تاريخ احياء گرديد. توجه به آخرالزمان افزايش يافت و نقشي که براي منتظران ظهور در آخرالزمان و در به وقوع پيوستن ظهور در نظر گرفته شد، پر رنگ گرديد.

غير از اقداماتي که در حوزه نظام معنايي مهدويت و با محوريت مفهوم جديد از نيابت عام صورت گرفت، در حوزه محمل‌ها و ابزارهاي مادي مهدوي، نيز پس از يک دوره رکود، رشد تدريجي آن در قالب رشد مسجد جمکران، نشريات مهدوي، افزايش برنامه‌هاي مهدوي صدا و سيما، افزايش مراکز آموزشي و پژوهشي مهدوي، افزايش مراکز فرهنگي مهدوي و غيره آغاز گشت. نظام معنايي مهدوي از طريق اين دسته وسايل انتقال درحال عمومي شدن بيشتر در بين مردم و جامعه‌پذيري بيشتر مردم بر اساس آن است؛ به طوري که امروزه شاهد رو به افزايش بودن افرادي در سطح جامعه ايران هستيم که گرايشات و رفتارها مهدوي خود را بيش از پيش بروز مي‌دهند.