عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: متأسفانه در مسائل فرهنگی کم کار شده است؛ لذا امروز مهم‌ترین وظیفه‌ای که بر دوش همه ماست، این است که برای شناساندن و ترویج فرهنگ اسلام در سطوح مختلف تلاش کنیم، تا اصل ارزش‌ها و ملاک ارزشیابی برای کارآمدی نظام به خوبی شناخته شود و تحت تأثیر مغالطات واقع نشویم و ناخودآگاه به جاي حركت كردن به سوي نظام ايده‌ال اسلامي، به غربستان نرویم.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در همایش دفتر پژوهش‌های فرهنگی براي تبيين موضوع اين همایش در خصوص «بررسي کارآمدی نظام اسلامی» اظهار داشت: برای ورود به این مسأله ابتدا باید مراد از «نظام»، معنای «کارآمدی» و نيز معیار سنجش کارآمدی مشخص شود.

علامه مصباح یزدی ضمن ضمن اشاره به معانی انتزاعی و عینی نظام، اظهار داشت: نظام در مفهوم انتزاعی معادل «نهاد»، و به معناي مجموعه‌اي از روابط موجود بین پدیده‌ها است، كه به صورت يك واحد يا يك سيستم در نظر گرفته مي‌شود.

وي افزود: گاهي نيز منظور از «نظام» مصداق عيني آن است، كه منشأ انتزاع آن مفهوم ذهني است و در ادبيات امروز اصطلاح «سازمان» معادل آن به كار برده مي‌شود و منظور از آن افرادی است كه در عالم خارج وجود داشته و با يك‌ديگر ارتباطاتي دارند، كه آن مفاهيم انتزاعي بر آنها صدق مي‌كند.

استاد حوزه علميه قم در ادامه گفت: با توجه به اين مفاهيم، سؤال از کارآمدی نظام ممكن است در باره امكان رسيدن به هدف در صورت تحقق مفاهيم ذهني مورد نظر از يك نظام باشد؛ گاهي نيز به این معناست که آيا متصدیان اجرای برنامه‌هاي يك نظام به درستي عمل کرده‌اند یا خیر. بر این اساس بحث از کارآمدی نظام داراي ‌دو معنای متغایر است، كه هر چند بی‌ارتباط با هم نیستند، اما در مقام قضاوت  نبايد تفاوت آنها را ناديده گرفت.

عضو جامعه مدرسين حوزه علميه قم با اشاره به معانی متعدد کارآمدی، اظهار داشت: معناي عام کارآمدی این است که مجموعه‌اي از اسباب كه براي رسيدن به هدفي در نظر گرفته شده، امكان تأمين اين هدف را دارند، و به كمك آنها مي‌توان به هدف مورد نظر دست يافت. در مقابل، ناکارآمدی به اين معنا است که اسباب مورد نظر کارآیی لازم براي رسيدن به هدف مطلوب را ندارند.

علامه مصباح یزدی با بيان اين که اگر نظام اسلامی به هدف مورد نظر خود نرسیده باشد، لازم است دلايل آن مورد ارزیابی قرار گیرد، افزود:باید ببينيم آیا ایده نظام و سیستم در نظر گرفته شده براي رسيدن به آن ناکارآمد بوده و با عمل بر طبق آن نمی‌توان به هدف مورد نظر رسید؛ در اين صورت طراحي اين سيستم نیازمند تغییر و بازنگري است؛ يا اين‌كه اشكال از مجریان و نحوه عمل‌كرد آنها است.

اين مفسر قرآن كريم با بیان این که براي روشن شدن توانمندي يك نظام برای رسيدن به هدف، ابتدا بايد هدف مطلوب مشخص شده باشد، اين سؤال را مطرح كرد كه هدف از تحقق یک نظام اجتماعی چه امری می‌تواند باشد؟

وي براي پاسخ به اين سؤال گفت: مکاتب و دیدگاه‌های مختلفی در اين زمينه وجود دارد؛ برخی بینش‌ها هدف از تشكيل يك نظام اجتماعی را فقط ایجاد رفاه و لذت براي افراد جامعه عنوان مي‌كنند. بر اين اساس کارآمدی نظام به معنای رفاه و لذت بیشتر است. در مقابل، ممكن است هدف يك نظام، تأمین سعادت ابدی افراد در نظر گرفته شود. بر اساس این بینش حتی با فراهم شدن تمامي خواسته‌هاي رفاهي و لذائذ مادي در جامعه، بدون تأمين سعادت اخروي مردم، نظام ناکارآمد است. تفاوت اين دو ديدگاه به اندازه تفاوت بين متناهی و نامتناهی است.

استاد اخلاق حوزه علميه قم با بيان این که اختلاف اهداف مورد نظر در نظام‌های گوناگون اجتماعی ناشي از اختلاف بینش‌ها نسبت به انسان است، اظهار داشت: در مکاتب مادی، انسان همانند يكي از حیوانات در نظر گرفته مي‌شود كه هر چند پیشرفته‌تر از ساير حيوانات است، اما هدف او در زندگی مثل ساير حيوانات، فقط تأمين نيازهاي حيواني است.

اين استاد تفسیر قرآن کریم با استناد به آیه‌اي از قرآن، زندگی واقعی آدمي را بعد از مرگ عنوان كرد، و گفت: زندگی این دنیا، در واقع مرگ تدریجی است و زندگی واقعی، پس از اين دنيا و در آخرت است. حقيقت این دنیا سفری است به سوي زندگي ابدي، و هر كسي در اين مسير بايد فقط به اندازه نیاز توشه بردارد، نه این که  تمام هم و غم خود را به بهره‌مندي از لذت‌هاي این دنیا معطوف بدارد.

وی با يادآوري موضوع اين نشست، خاطر نشان كرد: براي بررسي اين‌كه آیا نظام اسلامی ایران در 40 سال گذشته کارآمد بوده، يا نه، ابتدا بايد ببینیم هدف اين نظام چه بوده است.

علامه مصباح يزدي در پاسخ به اين سؤال گفت: با بررسي اجمالي جامعه مي‌توان دريافت که نه همه مردم جامعه ما فقط خواستار لذائذ محض حیوانی هستند، و نه همه تارك دنيا بوده و مانند انبیاء و اولياء فقط در انديشه آخرت هستند؛ بلکه افراد اين جامعه داراي مراتب مختلفي از معرفت و ايمان هستند و خواسته‌هايشان نيز بر همين اساس متفاوت است.

اين استاد حوزه علميه قم افزود: با وجود افرادي با درجات مختلف معرفت و ایمان، و دیدگاه‌های متفاوت در جامعه، آيا مي‌توان كارآمدي نظام حاكم را فقط  رسيدن به اهداف معنوی دانست، حتي اگر به قيمت كشته شدن همگان باشد؟ و يا مي‌توان کارآمدی نظام را فقط توفيق در تأمین نيازهاي مادی افراد معرفي كرد، حتي اگر مستلزم وجود فسادها و جنایات مختلف باشد؟ روشن است كه هيچ يك از اين دو نظر واقع‌بینانه نیست.

وی در ادامه گفت: برای ترسيم یک نظام ایده‌آل و واقع‌بینانه براي چنین جامعه‌ای، باید نظامی را در نظر بگیریم که در صورت اجرای درست آن، اکثریت مردم به حد متوسط خواسته‌هایشان برسند. یعنی نه خواسته‌های مادی محض، و نه اهداف معنوی محض، هيچ يك به تنهايي هدف نظام نباشد. بر اين اساس معیار کارآمدی نظام اسلامی این است که حداقل تأثیرش در سعادت ابدی انسان لحاظ شود، و اگر آخرت به عنوان تنها هدف در نظر گفته نمي‌شود، حداقل تأثیر نظام بر آخرت مردم فراموش نشود.

آیت‌الله مصباح يزدي تأكيد كرد: نباید به گونه‌ای رفتار شود که گویا اصلاً آخرتی نيست و نظام هیچ تعهدی در قبال دین مردم ندارد و مسئولان نیز وظیفه‌ای در جهت بهشتي شدن مردم براي خود قائل نباشند.

عضو جامعه مدرسين حوزه علميه قم با اشاره به برخي رفتارهاي مسئولان، اظهار داشت: گويا برخی از مسئولان اجرای احکام اسلام و برقراري عدالت، و حتي تأمین حداقل نیازهای مادی مردم را وظیفه خود نمی‌دانند؛ بلكه وظیفه‌شان را فقط مدیریت زندگی دنیوی مردم و سير كردن افرادي مي‌دانند که نقشی در جامعه دارند و ممكن است براي حكومتشان مزاحمتي ايجاد كنند!

وی افزود: در مقابل، همه مردم، از جمله اکثریت کسانی که در بیست و دوم بهمن و نه دی براي راهپيمايي به خيابان‌ها آمدند، این‌گونه فکر نمی‌کنند؛ بلکه اکثریت قریب به اتفاق آنها آماده تحمل سختی‌ها هستند، اما با تبعیض و ناعدالتی میانه‌ای ندارند و معتقدند اگر سختی هست، باید برای همه باشد.

علامه مصباح یزدی با اشاره به این که اکثریت مردم خواستار این هستند که در عين برخورداري از زندگی متوسط مادی، به سعادت آخرتشان نیز برسند، ادامه داد: این توقع زیادی نیست؛ اما آنچه سبب شده تا موضوع کارآمدی نظام به یک مسأله مورد بحث در مجامع و همایش‌های مختلف تبديل شود این است که کسانی تصور كرده‌اند که اگر این نظام به عنوان يك نهاد و سیستم قانونمند، دارای قوانین و مقررات مناسبی بود، می‌بایست تاکنون اهداف آن تحقق یافته باشد؛ در حالي‌كه چنين نشده، و اين امر ناشي از نقص قوانین است.

وی افزود: دشمنان نظام اسلامی نیز از این مغالطه استفاده کرده و براي روي‌گردان كردن جوانان از این نظام که با رنج‌ها و زحمات فراوان سر كار آمده، چنين القا مي‌كنند كه اين نظام نمی‌تواند شما را به خواسته‌هايتان برساند؛ تمام گرفتاری‌ها از آن جهت است كه اساس نظام دچار مشکل است و قوانین جاري كه از اسلام گرفته شده، كارآيي لازم براي رسيدن به هدف مطلوب را ندارد؛ پس معلوم می‌شود که اسلام در این عصر نمی‌تواند کارآمد باشد!

استاد حوزه علميه قم هم‌چنين گفت: علاوه بر کسانی که کاملاً با دین مخالف هستند، حتی برخي از افراد معتدل نيز می‌گویند دین مربوط به مسائل فردی است و امور اجتماعی را باید با علوم و تجربیات روز اداره کرد؛ به اين منظور آنها کارهایی که در کشورهای پیشرفته جهان انجام شده، را به عنوان الگو معرفي مي‌كنند.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این که چنین رويكردي در رفتار و سخنان برخی از مسئولان به خوبي ديده مي‌شود، خاطر نشان كرد: گويابرخی ازمسئولان در باطن آرزو دارند که ایران هم مانند یکی از ایالت‌های آمریکا باشد، تا پیشرفته تلقی شود! زيرا از نگاه آنها بعد از 40 سال از سر كار آمدن نظام اسلامی، هنوز نتوانسته‌ایم به اهداف خود برسیم؛ پس اين نظام ناکارآمد است و ما باید کشورهای پیشرفته را الگوي خود قرار دهیم! اما آنچه انقلابی‌ها و شهدا می‌خواستند، با آنچه این افراد می‌خواهند، متفاوت است.

اين استاد اخلاق در ادامه گفت: باید مراقب باشيم که در این مسر لغزنده از جاده اصلي به مسير دیگري منحرف نشويم و فراموش نكنيم كه برای چه انقلاب کردیم؛ مبادا تغییر جهت دهیم و در جاده‌ای قرار بگیریم که دشمن می‌خواهد!

وی افزود: كسانی در پي آن هستند كه نظريات امثال دورکیم، جامعه‌شناس غربي را به جوانان و نوجوانان ما القا کنند، تا آنها بپذيرند اين انديشه که خدا عالم را خلق کرده، اشتباه است، و براي تصحيح اين خطا باید جامعه را به جای خدا گذاشت؛ چون جامعه، همان خداست!

علامه مصباح يزدي اظهار داشت: همین امروز در نتيجه رواج اين انديشه از سوي برخی اساتید دانشگاه‌های ما كه این نظريه باطل را در قالب كار علمي مبنای کار خویش قرار داده‌اند، فكر بسیاری از جوانان و نوجوانان ما که شخصیتشان در حال شکل‌گیری است، با این مفاهیم ساخته می‌شود، نه با سخنان امام(ره) و شهدا. چون يك جوان انديشه، دین و شخصیتش را از معلم و استادش مي‌گيرد؛ البته رسانه‌ها نيز در اين ميان نقش به‌سزايي دارند.

وي در ادامه گفت: لذا نباید انتظار داشت جوانی که برای شكل‌گيري ذهن و شخصيت، و تقويت روحيه ديني او هیچ کاری نکرده‌ایم، آماده فداكاري در راه خدا باشد.

عضو جامعه مدرسين حوزه علميه قم خاطر نشان كرد: متأسفانه باور بعضی از مسئولان ما این است که احکام اسلام متعلق به 1400 سال پیش است و امروز کارآيی ندارد؛ اين افراد گرچه دین را قبول دارند، نماز هم می‌خوانند و دائم از مقام معظم رهبری نام می‌برند، اما معتقدند حساب سیاست از دین جداست؛ دین فقط نماز و نافله و روزه و روضه است، و سیاست را باید از اساتید این فن آموخت! این همان سکولاریسم است؛ البته سیاست اقتضا می‌کند که اين سخنان در لفافه و با ظاهري زيبا گفته شود.

اين استاد فلسفه هم‌چنين گفت: زمانی كه به اين مسئولان اعتراض شود که دريافت سود‌هاي بانكي خلاف شرع، و در واقع همان ربا، و به معنای اعلان جنگ با خداست، در پاسخ می‌گویند: این سخنان قدیمی شده و تناسبي با دنیای امروز ندارد! مي‌گويند: بانکداری بدون بهره امكان ندارد و نمی‌توان اطراف کشور اسلامی را دیوار کشید؛ ما مجبوریم با کشورهای دیگر رابطه داشته باشیم و براي اين كار راه دیگری جز بانکداری ربوی نداریم!

وی با طرح مجدد این سؤال که آیا نظام اسلامي به عنوان مجموعه‌اي از قوانین و مقررات که از اسلام گرفته شده، اين قابلیت را دارد که به اهداف خود برسد، و با پرورش نسلی با انديشه سالم، در آينده جامعه‌اي خداپسند را بسازد، در پاسخ تأكيد كرد: کامل بودن قوانین، به تنهایی نمی‌تواند ضامن تحقق اهداف باشد؛ بلکه لازم است مجری قانون هم صالح باشد و دقیقاً بر طبق قانون عمل کند؛ علاوه بر اين‌كه فرهنگ حاکم بر جامعه نیز باید این قانون را پذیرفته باشد؛ در غير اين صورت هر کسي سعی می‌کند به نحوي قانون را دور بزند و از آن به نفع خود استفاده کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: طبیعتاً هوای نفس آدمی به دنبال کسب رفاه و لذت بیشتر است؛ لذا چه بسا افرادی دوست دارند هر كاری که خواستند، انجام دهند؛ اين همان رويكردي است كه برخي از آن با عنوان «آزادی» ياد مي‌كنند!

وي يادآور شد: یکی از وزرای اسبق در پاسخ به اين اعتراض که چرا رفتارهایتان بر خلاف ارزش‌هاست، گفته بود بالاترین ارزش‌ها، آزادی است! آن وزير، کشور لبنان را به عنوان الگو معرفي كرده و گفته بود الزام به حجاب، با آزادی که بالاترین ارزش‌هاست، تناقض دارد؛ در لبنان هم زنان محجبه آزادانه در خیابان‌ها تردد می‌کنند، هم زنانی نیمه عریان، و ما هم می‌خواهیم کشوری مانند لبنان داشته باشیم!

آيت‌الله مصباح يزدي در ادامه گفت: بر اساس چنین برداشتی از آزادی، قانون جنگل بهترين قانون است؛ چون حیوانات جنگل هر کاری كه دوست دارند، را آزادانه انجام می‌دهند!

اين استاد برجسته حوزه علميه  ضمن جمع بندی سخنانش، اظهار داشت: برای ارزیابی کارآمدی نظام علاوه بر تبيين مفاهيمي كه گفته شد، باید ملاک کارآمدی نيز مشخص کرد. عده‌ای با طرح اين مقدمه كه مردم برای استقلال و آزادی انقلاب کردند، و آزادي هم دستاورد انقلاب اسلامی است، اين چنين مغلطه مي‌كنند كه اين نظام زماني کارآمد است که هر کسي بتواند هر گونه که خواست، رفتار کند؛ بر اساس این نظر، نظام ما کارآمد نیست!

وي تأكيد كرد: در مرحله بعد باید توجه داشته باشيم که قانون مناسب، به تنهایی نمی‌تواند سبب تحقق اهداف شود؛ چون قانون فقط نوشته‌ای روی کاغذ است، و آنچه قانون را در خارج محقق مي‌كند مجری آن است که باید بدون مسامحه و در نظر گرفتن منافع شخصی قانون را اجرا کند. در مرحله سوم نیز باید شرایط لازم برای پذیرش اعمال قانون در جامعه فراهم شود، تا توده مردم، حد متوسطي از ارزش‌هاي حاكم بر قانون را بپذیرند و آن را مطالبه كنند؛ نه آن‌که به بهانه پرهيز از تحجر و عقب ماندگی، تن به اجراي سندهای غربی در مدارس بدهند!

آيت‌الله مصباح در پايان گفت: اگر گفته می‌شود اسلام ضامن تحقق اهداف فطری و انسانی ماست، اين در صورتی است که هم مجریان، صالح باشند، هم مردم آن را مطالبه كنند. لازمه اين امر آن است كه هم متصدیان صالح در جامعه رشد کنند، هم مردم در انتخاب‌هایشان صالح‌ترین فرد را انتخاب کنند.

استاد اخلاق حوزه علميه قم افزود: متأسفانه در مسائل فرهنگی کم کار شده است؛ لذا امروز مهم‌ترین وظیفه‌ای که بر دوش همه ماست، این است که برای شناساندن و ترویج فرهنگ اسلام در سطوح مختلف تلاش کنیم، تا اصل ارزش‌ها و ملاک ارزشیابی برای کارآمدی نظام به خوبی شناخته شود و تحت تأثیر مغالطات واقع نشویم و ناخودآگاه به جاي حركت كردن به سوي نظام ايده‌ال اسلامي، به مسيري مخالف آن نرویم.

گفتنی است همایش دفتر پژوهش‌های فرهنگی، روز جمعه، بیست و هفتم بهمن ماه سال جاري در مجتمع یاوران مهدی عجل‌الله فرجه، در جمکران برگزار شد.