ششمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی مبانی اسلامی‌سازی علوم انسانی به همت مدیریت امور پژوهشی مؤسسه و با همکاری دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی‌های نظری‌پردازی، نقد و مناظره در مؤسسه امام خمینی(ره) برگزار شد.

به‌گزارش روابط‌عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در هفتادمین جلسه کرسی ترویجی مؤسسه، رابطه معنای علمی دینی با روش‌شناسی آن روز دوشنبه 17 اردیبهشت 97 از ساعت 18 در سالن اندیشه مؤسسه امام خمینی بررسی شد.

در این جلسه کرسی ترویجی حجت‌الاسلام دکتر محمدمهدی نادری قمی سخنرانی کرد و نظر علمی خود را مطرح نمود و سپس ناقدان این نشست حجج اسلام آقایان دکتر احمدحسین شریفی و دکتر مصطفی کریمی به نقد و بررسی مطالب مطرح‌شده پرداختند.

حجت‌الاسلام دکتر محمدمهدی نادری قمی در سخنرانی خود اظهار داشت: روشن است مقصود از علم دینی، علم اسلامی است و سایر ادیان منظور ما نمی‌باشند.

وی در ادامه افزود: ایده اصلی در این بحث آن است که بین معنایی که برای علم دینی اسلامی در نظر می‌گیریم و مباحث مربوط به روش‌شناسی در مطالعات مربوط به تدوین علوم دینی و اسلامی تلازم و رابطه تنگاتنگ وجود دارد و این‌گونه نیست که با هر تعریف و معنایی از علم دینی و اسلامی بتوان از هر روشی برای مطالعه و بررسی و تدوین آن بهره برد.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد: در این بحث به صحت و سقم هر یک از معانی محتمل برای علم دینی و اسلامی کاری نداریم و قصدمان بیشتر بررسی استلزام روش‌شناختی آن معنا است.

وی با اشاره به این‌که از بین معانی مختلفی که می‌توان برای علمی دینی و اسلامی در نظر گرفت، خاطرنشان کرد: محتمل‌ترین و مهم‌ترین این معانی، ذکر و استلزام روش‌شناختی آنها بررسی می‌گردد. و البته بحث ما در این مقال ناظر به علوم انسانی اسلامی است و علوم دینی خارج از این حوزه را مد نظر قرار نداده‌ایم.

دکتر نادری قمی در زمینه نسبت معناشناختی و روش‌شناسی در علم دینی و اسلامی معانی یازده‌گانه‌ای را مطرح نمود که عبارتند از: علمی برخاسته از سرزمین و جغرافیای اسلامی ـ علم تولیدشده توسط دانشمندان مسلمان ـ چگونگی و نحوه عمل شخصیت‌های شاخص و برجسته مسلمان ـ علم غیر مخالف با آموزه‌های دینی ـ علم سازگار با آموزه‌های دینی ـ علم استنباط شده از منابع دینی ـ علمی با روش معتبر از نظر اسلام ـ علمی با مسائل دینی علمی که موضوعش اراده الهی (قول یا فعل الهی باشد ) ـ علمی که مایه عزت و پیشرفت جامعه اسلامی شود ـ علم مبتنی بر جهان‌بینی و ارزش‌های اسلامی.

وی با توجه به بحث روش‌شناسی در علم دینی و اسلامی تأکید کرد: درهر صورت در مورد بحث روش‌شناسی علم دینی و اسلامی باید توجه داشت که برای این اصطلاح معانی مختلفی را می‌توان در نظر گرفت و هر کدام از این معانی استلزام روش‌شناختی خاصی را به همراه دارد. به عبارت دیگر بر اساس این معانی، علوم انسانی اسلامی، دانش‌هایی «چندروشی» خواهند بود و از تکثر روش بهره خواهند برد. روش تجربی، روش نقلی و توصیفی ـ تحلیلی (اجتهادی) یا عقلی ـ تحلیلی از روش‌های مختلف به حساب می‌آید که من به روش عقلی و توصیفی ـ تحلیلی استفاده نموده‌ام.

دکتر نادری تأکید کرد: پاسخ به پرسش روش‌شناسی در زمینه علم دینی و اسلامی بستگی به معنا و مفهومی دارد که ما برای «علم دینی و اسلامی» در نظر می‌گیریم و در مورد تعریف و معنا و مقصود از علم دینی و اسلامی احتمالات مختلفی وجود دارد که اقتضای روش‌شناختی آنها نیز کمابیش متفاوت است.

در پایان سخنرانی و در نقد و بررسی مطالب، ناقدان این نشست مسائلی را مطرح نمودند که تمرکز بر ایده اسلامی، گردآوری و کلیدواژه و سپس سامان‌دهی، تعریف مسئله، روش‌شناسی، اصطلاحی غیر از روش از جمله این مسائل بود ملاک اهمیت و محتمل‌تر، روش داده بنیاد ارزش طرح دارد، اجتهاد در فقه وقت بیشتری لازم دارد و در علوم انسانی دقت در آن حد لازم نیست و معناشناسی غیر از تعریف است.

داشتن نظم منطقی، منظومه معرفتی، سازگاری تعریف و رابطه منطقی موضوع مسئله با روش حل آن موضوع از دیگر مطالب یادشده در نقد مطالب مطرح‌شده می‌باشد و در مجموع باید گفت: تعریف علمی دینی به‌عنوان پارامتر مستقل، تأثیری در روش ندارد بلکه عوامل دیگر، تأثیرگذار هستند و البته نظریه‌پرداز در این نشست علمی به غیر از یکی دو تعریف به تکثر روش رسیده است و از آن دفاع نمود.