در حکومت اسلامی، تصدی همه پست­ها و مناصب، به ویژه آنهایی که به سیاست­گذاری­ها و تصمیم­گیری­های کلانِ نظام اسلامی مربوط می­شود، بایستی بر اساس اصل شایسته­سالاری صورت پذیرد و ترتیبی اتخاذ شود که شایسته­ترین­ها در این مناصب قرار گیرند. از منظر اسلامی، شایستگی را می­توان مرکّب از دومؤلفۀ اصلی  تقوا و تخصص دانست. بر این اساس، رعایت و حاکمیت اصل شایسته­سالاری در حکومت اسلامی ایجاب می­کند برای ورود افراد به جایگاه­های مهم سیاست­گذاری و تصمیم­گیری، نظامی طراحی شود که از میان افراد واجد صلاحیت، حتی­المقدور باتقواترین و متخصص­ترین (شایسته­ترین) آنها در آن منصب قرار گیرد. این مقاله با مراجعه به اسناد و با روش توصیفی تحلیلی، تلاش کرده این مسأله را در جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد. این بررسی که در دو بعد نظری و عملی صورت گرفته، اجمالاً نشان می­دهد که با سازوکارها و نظام موجود در این زمینه، نه به لحاظ نظری و نه در اجرا و عمل، هیچ تضمین و اطمینانی وجود ندارد که اصل شایسته­سالاری مورد نظر اسلام جامۀ عمل پوشیده و محقق گردد.

 

واژگان کلیدی: شایستگی، شایسته­سالاری، سیاست­گذاری، جمهوری اسلامی ایران

 

در هر نظام تصمیم­گیری و سیاست­گذاری، دو رکن «فرایند» و «افراد مشارکت کننده» در آن فرایند را می­توان جداگانه مورد بررسی و تحلیل قرار داد. به عبارت دیگر، این که خروجی یک نظام تصمیم­گیری و سیاست­گذاری چه باشد، هم بسته به نوع فرایند حاکم بر آن است و هم وابسته به افرادی است که در این فرایند مشارکت می­کنند. با ادبیاتی دیگر نیز می­توان این گونه گفت که در یک نظام تصمیم­گیری و خط­مشی­گذاری، هم ساختار حاکم بر آن، مهم و تأثیرگذار است و هم افرادی که درون آن ساختار به اخذ،  تعیین و تدوین تصمیم­ها و سیاست­ها (خط­مشی­ها) مبادرت می­کنند. ار همین منظر، گاه مشکلات و ضعف­هایی که در تصمیم­ها و خط­مشی­ها وجود دارد مربوط به ساختار است (که طبعاً برای حل آن باید آن مشکلات ساختاری را برطرف کرد) و گاه مشکل در شایستگی­ها و صلاحیت افراد و نیروهایی است که در درون آن ساختار به کار گرفته شده­اند. در این تفکیک بین «ساختار» و «افراد» شاید بتوان نقش ساختار را مهم­تر و تأثیرگذارتر دانست؛ چرا که اگر مشکلات جدی و اساسی در ساختار وجود داشته باشد، به­کارگیری بهترین و شایسته­ترین افراد و نیروها نیز منجر به نتایج و عملکرد درخور و قابل توجهی نخواهد شد؛ درست مثل خودرویی که اگر ضعف­ها و محدودیت­های مهم فنی و سیستمی داشته باشد، راننده­های بسیار ماهر و کاربلد نیز نخواهند توانست با آن، عملکرد درخشان و قابل اعتنایی از خود بر جای بگذارند.

 

     از سوی دیگر، هم­چنان که در ادامه خواهد آمد، با یک بررسی اجمالی و گذرا می­توان اذعان نمود که از منظر اسلامی، ملاک به­کارگیری افراد در مناصب مدیریتی و تصمیم­گیری  دولت و نظام اسلامی (به ویژه در مدیریت­های رده بالا و جایگاه­های مربوط به تعیین خط­مشی­ها و سیاست­های کلان نظام و حکومت)، میزان، شایستگی و صلاحیت آنها برای آن پست و منصب است. این همان چیزی است که اصطلاحاً از آن به «شایسته­سالاری» تعبیر می­شود.

 

     مطلب سوم این که، در جمهوری اسلامی ایران نیز مثل همۀ دولت­ها و حکومت­های دیگر، برای حضور افراد در مناصب و پست­های دخیل و تأثیرگذار در فرایند خط­مشی­گذاری عمومی و تعیین سیاست­های کلان کشور، سازوکار و  قوانین و نظام تعریف شده و مشخصی وجود دارد که افراد بر اساس آن، فرصت و امکان حضور در این مناصب و جایگاه­ها را پیدا می­کنند.

 

     با توجه به جمیع مطالب پیش گفته، اکنون پژوهش حاضر به دنبال بررسی این مسأله است که آیا نظام موجود و سازوکاری که در جمهوری اسلامی ایران برای «تعیین حضور افراد در جایگاه خط­مشی­گذاری و تصمیم­گیری­های کلان حکومت و نظام» تعیین و تعریف شده است، به لحاظ نظری تا چه میزان با مطلوب اسلام- که شایسته­سالاری است- مطابقت دارد، و همچنین به لحاظ تجربه و آن­چه که در صحنۀ عمل و اجرا، در به­کارگماری و انتخاب سیاست­گذاران و مسئولان و برنامه­ریزان ارشد اجرایی  اتفاق افتاده است، چه مقدار توانسته با شایسته­سالاری مد نظر اسلام، هماهنگی و مطابقت داشته باشد. بنابراین، ساختار و سازوکار موجود، هم به لحاظ نظری و هم از حیث عملی مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت. 

 

 

 

ارائه دهنده: 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدمهدی نادری قمی

تاریخ برگزاری: 

چهار شنبه 1398/11/16 ساعت 18:30

هیئت داوران: 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر مجتبی درودی