به گزارش روابط عمومي موسسه امام خميني به نقل از پايگاه اطلاع رساني مركز آثار آيت الله مصباح، ايشان در هفتمين جلسه از طرح معرفت افزايي ويژه استادان دانشگاه هاي استان قم با عنوان «علم ديني»، که در سالن همايش مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) قم برگزار شد، ضمن بيان تاريخچه اسلامي كردن دانشگاه‌ها و مسئله علم ديني خاطرنشان كرد: پس از پيروزي انقلاب، مدتي دانشگاه ها تعطيل بود، در اين خلال افرادي که علاقه‌مند به ارزش‌هاي انقلابي بودند، در فکر ايجاد اصلاحات متناسب با جو فرهنگي انقلاب و ارزش‌هاي اسلامي بودند و ستادي به نام انقلاب فرهنگي با عضويت شش نفر تشکيل شد تا وضعيت دانشگاه‌ها را سروسامان دهد
ايشان افزودند: امام خميني(ره) نيز طي دستوري به اعضاي ستاد فرمودند كه متخصصين اين امر در حوزه‌ها هستند و به سوي آن‌ها دست دراز كنيد. به همين جهت، ستاد انقلاب فرهنگي هم همکاري خود را با فرهيختگان حوزوي جهت بازبيني در علوم دانشگاهي شروع نمود و بعد از جلساتي، دفتر همكاري حوزه و دانشگاه تشكيل شد و به بررسي اين موضوع پرداخت.
وي تأكيد كرد: هدف تشكيل اين دفتر، تحول در دانشگاه‌ها به سمت و سويي كه اسلام و انقلاب اقتضا مي‌كند، معرفي شد.
عضو مجلس خبرگان رهبري، با اشاره به مبهم بودن مفهوم اسلامي سازي دانشگاه ها در آن زمان، خاطرنشان کرد: بعضي‌ها تصور مي‌كردند به صرف برپايي نماز جماعت و حفظ شعائر ديني در دانشگاه¬ها، اين مراکز اسلامي مي‌شوند، در حاليكه آنچه در اسلامي نمودن دانشگاه‌ها مطرح مي‌باشد، تحول در متون درسي و محتواي آن است.
آيت¬الله مصباح يزدي، با اشاره به روند اصلاح متون درسي دانشگاه ها در ستاد عالي انقلاب فرهنگي، بيان کرد: برخي از اساتيدي که دغدغه اين تحول بزرگ در دانشگاه ها را داشتند، در پي تبيين مفهوم علم ديني برآمدند.
رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) با بيان اين که پس از رنسانس، در محافل ديني غرب مطرح مي¬گرديد که علم با دين سازگار نيست، عنوان نمود: چنين مطرح مي‌كردند كه اكتشافات و تجربيات جديد علمي و داده‌هاي علوم تجربي با آنچه به نام دين مطرح مي‌شود سازگاري ندارد.
عضو مجلس خبرگان رهبري، با توجه به تعارض علم و دين در دوره رنسانس، به گرايش گروه‌هاي مختلف در برابر اين تعارض اشاره كرد و افزود: گروهي در اين تعارض، با توجه به اين ايده كه گاه تجربيات علمي چيزي را ثابت مي‌كند که مخالف دين است، معتقد بودند که نمي‌توان علم را كنار گذاشت، و در نتيجه، دين را حذف نمودند، و گروهي نيز براي رفع تعارض، ادعا کردند که زبان دين با زبان علم متفاوت است، و زبان دين، زباني براي سوق دادن مردم به چيزهاي خوب است و با زبان علم ارتباطي ندارد.
آيت¬الله مصباح يزدي با اشاره به سابقه طرح مسأله تناسب داشتن يا نداشتن علم با دين در آغاز انقلاب اسلامي، بيان کرد: در آغاز انقلاب اسلامي، متفکران حوزوي و دانشگاهي برداشت هاي متفاوتي از تعامل دين با علم در دانشگاه ها داشتند و اين برداشت‌ها تاحدودي متأثر از موج بعد از رنسانس بود.
رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)، علم و دين را در کنار هم دانست و يادآور شد: بسياري از اندشمندان اسلامي حوزه و دانشگاه بر اين اعتقاد بودند که مي¬توان بين علوم و دين هماهنگي حاصل نمود، چرا که علوم در محتوا با يکديگر اختلافي ندارند، بلکه اختلاف ديدگاه عالمان، برداشت¬هاي متفاوتي از علوم را پديد مي¬آورد.
وي افزود: اگر مسائل علمي را بريده از انتساب به خدا بحث كنيم، ديني نيست و اگر با اين ديد باشد كه هر آزمايشي انجام مي‌دهيم، ببينيم خداوند با چه وسيله‌اي كارها را انجام مي‌دهد، در اين صورت اين علم، جداي از دين نيست.
ايشان با توجه به معناي علم، خاطرنشان كرد: علم يعني گزاره‌هايي كه صد در صد مطابق با واقع است، و اگر گزاره‌هايي داشته باشيم كه موافق با واقع باشد، مخالفتي با دين ندارد، اما در دانشگاه‌هاي ما برخي نظريات بحث مي‌شود و آن را مسلم مي‌دانند،‌ در حالي که بعد از گذشت مدتي نقض مي‌شوند.
عضو مجلس خبرگان رهبري با اظهار اين که نخست بايد اسلامي¬سازي دانشگاه¬ها مطرح گردد تا در ادامه در پي شناخت علم ديني و غيرديني رويم، اضافه نمود: علومي که در دانشگاه¬هاي ما تدريس مي¬شود، برگرفته از علوم غربي است، آنچه که مهم است متناسب نمودن اين علوم با مفاهيم اسلامي است.
علامه مصباح تأكيد كرد:‌ به طور كلي در رويكرد علوم كه عمدتا از غرب است و جريان علمي كه بعد از رنسانس مطرح شده، چند عيب وكمبود وجود دارد، و اگر اين عيوب شناخته شود، مي تواند كمك كند تا دانشگاه‌هاي خودمان با اهداف و آرمان‌هاي ديني منافات نداشته باشد و علاوه بر آن بتواند نگرش جهاني را به علم تغيير دهد.
وي افزود: اگر همتمان را افزايش دهيم و در مسير صحيحي در شناخت علوم ديني قدم برداريم، هيچ بعيد نيست بتوانيم گام بلندي در تغيير رويكرد جهاني به علم ايجاد كنيم.
آيت الله مصباح با بيان اينكه در ابتدا بايد علوم غربي آسيب‌شناسي شود،‌ يادآور شد: در همه علوم ما به دنبال كشف مجهول هستيم و از گزاره‌هاي معلوم و اصول موضوعه علوم براي حل مجهولات استفاده مي‌كنيم.
وي افزود: اصول موضوعه هر علم قبلا اثبات شده و به عنوان پيش فرض در نظر گرفته مي‌شود،‌ و خود اين اصول نيز براي خود پيش فرض‌هايي دارند كه اينها را اثبات مي‌كنند و در نهايت، به اصول معرفت‌شناسي مي‌رسد.
علامه مصباح تصريح كرد: ‌اگر منطقا بخواهيم همه مراحل يك علم را درست اثبات كنيم بايد ابتدا از معرفت‌شناسي شروع كنيم، سپس از قواعد منطق براي كشف مجهولات از معلومات استفاده كنيم، و براساس قواعد منطقي، مسائل هستي‌شناسي عام را اثبات كنيم و بر اساس آن، با توجه به هر رشته مسائل ديگر را، مثلا در علوم انساني، بايد انسان بررسي شود. اما اين طور بحث كردن، زمان زيادي به طول مي‌انجامد. براي همين از اصول موضوعه هر علم به عنوان پيش فرض ثابت شده استفاده مي‌گردد.
عضو مجلس خبرگان رهبري تأكيد كرد: براي بررسي دقيق هر علم، بايد اصول موضوعه آن علم به طور دقيق بررسي شود و ميزان دقت و صحت آن مورد سنجش قرار گيرد.
ايشان با استناد به سخنان مقام معظم رهبري مبني بر اينكه علوم دانشگاهي ما مبتني بر اصول غير ديني است، اظهار داشت: در تحول محتواي دانشگاهي، ‌بايد اصول موضوعه علم بررسي شود و مطابق با موازين ديني، ترميم شود.
وي با بيان اين که اصول روانشناسي که در دانشگاه¬هاي ما رواج دارد، مبتني بر ماترياليسم است، بيان داشت: چگونه مي¬توان توقع داشت كه با چنين بينشي که اعتقادي به وجود روح در انسان ندارد، علمي مبتني بر ارزش‌هاي ديني و اسلامي پديد آورد؟
علامه مصباح بيان داشت: يكي از نقدهاي ما بر روش‌هاي علمي دانشگاه‌ها اين است كه اين علوم مبتني بر اصول موضوعه‌اي هستند كه در جاي خود ثابت نشده، بلكه رد شده است، ‌و نهايتا به كلي‌ترين اصولي كه در فلسفه ثابت شده است بازمي‌گردد.
رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) با بيان اين که آنچه که در فلسفه بايد بيان شود، ارتباط بين علت و معلول است، ادامه داد: دانشمندان غربي مانند هيوم با نظريه تعاقب دو پديده، فلسفه خود را پايه نهادند که در نگاه فيلسوفان اسلامي، در ضعيف-ترين درجات علت و معلول وجود دارد.
ايشان با اشاره به اينكه اصول موضوعه علوم را بايد در فلسفه اثبات كرد، گفت: اشكال ما اين است كه علوم مبتني بر اصول صحيحي نيست و در فلسفه صحيح، اين اصول رد مي‌شود.
رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره)، خاطرنشان كرد: تحول در علوم به اين معناست كه كسي كه در معرفت‌شناسي متخصص است، اصول موضوعه را اثبات كند و در اختيار ساير علوم قرار دهد و علوم بر پايه اين اصول موضوعه شكل بگيرد.
آيت¬الله مصباح يزدي يادآور شد: تا ثابت نشود كه انسان بعد ديگر غير مادي نيز دارد كه تابع فعل و انفعالات مكانيكي نيست،‌ مؤاخذه،‌ ثواب و عقاب و پاداش بر باد است،‌ اين چنين مكتبي كه هيچ اعتقادي به روح و بعد ديگر انسان ندارد، ‌چه حقي دارد درباره اخلاقيات و درستي و نادرستي فعل صحبت كند.
وي افزود: تا معرفت‌شناسي، ‌هستي‌شناسي و انسان‌شناسي صحيحي نداشته باشيم، ‌ساير اموري كه متوقف بر اينها است، پاسخ صحيحي نخواهد داشت.
علامه مصباح امور دستوري، را مورد توجه قرار داد و يادآور شد: دستورهايي كه داده مي‌شود بايد تابع و متأثر از نظام ارزشي مطابق با ارزش‌هاي ديني باشد.
ايشان اظهار داشت:‌ متأسفانه دو حيثيت توصيفي و دستوري در برخي از علوم مانند اقتصاد، روان‌شناسي و‌ مديريت در دانشگاه‌ها با يکديگر مخلوط شده، با توجه به اصول غربي، حيثيت دستوري را مانند حيثيت توصيفي به دانشجو القا و براي جامعه تجويز مي‌كنند.
آيت الله مصباح تأكيد كرد: اينكه مي‌گوييم علم بايد اسلامي شود، در اين جنبه علم است،‌ يعني جايي كه عوامل ارزشي در آن تأثير دارد، و براي نوع نسخه‌اي كه تجويز مي‌شود بايد ارزش‌هاي ديني در نظر گرفته شود.
ايشان ادامه داد: هر علم دستوري، متاثر از نظام ارزشي است و وقتي نظام ارزشي ما اسلامي است بايد علوم دستوري ما نيز متأثر از اين نظام باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبري،‌ اظهار داشت: گاهي در متون ديني مطالبي ذكر شده كه جنبه ارزشي ندارد و لسان آن واقع‌نمايي است، در چنين مسائلي تئوري كلي اين است كه هر جا علم قطعي باشد با بيان ديني قطعي تعارض ندارد و اگر تعارض ديده مي‌شود يا در استفاده از متون ديني كوتاهي شده يا در اثبات مسئله علمي دقت كافي صورت نگرفته است.
ايشان با اشاره به راه حل اين تعارض، گفت: راه حل اين است كه وقتي اين مسئله مطرح مي‌شود، در كنار آن گفته شود که نظريه ديگري هم هست كه به نظر مي‌رسد با شرع موافق‌تر است.
علامه مصباح در پايان تأكيد كرد: سعي شود اصول موضوعه علوم، به درستي تبيين و اثبات شود و در علوم دستوري مباني ارزشي را دخالت دهيم و مطابق آن عمل كنيم،‌ همه علوم را به اصول موضوعه برگردانيم و اصول موضوعه را نقد و بررسي كنيم.