به همت واحد ثبت منابع مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي «کتاب‌شناسي تفصيلي کلام» در دو جلد منتشر شد.

اين کتاب که با عنوان کتاب‌شناسي تفصيلي کلام منتشر شده است و در آن به معرفي بيش از 900 کتاب و مقاله از کتابخانه‌هاي مختلف پرداخته‌ايم، بخشي ديگر از مجموعه کتاب‌شناسي‌هاي تفصيلي علوم عقلي مرکز است که در آنها بيش از بيست هزار عنوان کتاب و مقاله معرفي شده است.

لازم به ذکر است که كتاب‌شناسي‌هاي مركز دو دسته‌اند:

ــ دسته اول، کتاب‌شناسي‌هايي هستند كه تنها مشخصات نشر، درجه و موضوعات كلي منابع را در دو يا سه شاخه دربردارند. 

ــ دسته دوم، افزون بر مشخصات نشر، موضوعات تفصيلي و عناوين ريز مطالب كتاب‌ها را به‌صورت درختي معرفي كرده و به صفحه محل درج موضوع در كتاب اصلي ارجاع داده‌اند. اين دسته از کتاب‌شناسي‌ها را «کتاب‌شناسي‌هاي تفصيلي علوم عقلي اسلامي» ناميده‌ايم.

كتاب حاضر يعني کتاب‌شناسي تفصيلي كلام، از دسته دوم است. پيش از اين کتاب‌شناسي تفصيلي منطق و تاريخ منطق، کتاب‌شناسي تفصيلي فلسفه اسلامي و کتاب‌شناسي تفصيلي تاريخ فلسفه اسلامي، کتاب‌شناسي تفصيلي تاريخ عرفان اسلامي، به زيور طبع آراسته شده است.

اين كتاب مانند ديگر  کتاب‌شناسي‌هاي مركز، از دو بخش تشكيل شده‌اند: معرفي منابع و فهرست‌ها.

جلد اول کتاب‌شناسي تفصيلي کلام: معرفي منابع

در اين جلد هر اثر با گزينه‌هاي ذيل معرفي شده است: شهرت و نام پديدآور، تاريخ ولادت و وفات پديدآور، شماره منبع، نماد نوع منبع، عنوان منبع، نام مترجم، مصحح، محقق و...، معادل انگليسي پديدآوران منابع (در ترجمه‌ها)، محل نشر، نام ناشر، تاريخ نشر، نوبت چاپ، تعداد صفحات، قطع، زبان، شابك (شماره استاندارد بين‌المللي كتاب)، درجه، محل نگهداري، شماره ثبت، نمايه‌ها، محل درج و شماره جلد (در موارد لازم). 

جلد دوم کتاب‌شناسي تفصيلي کلام: فهرست‌ها

جلد دوم به فهرست‌هاي گوناگوني اختصاص يافته است كه زمينه جست‌وجو را در بخش اول كتاب فراهم مي‌كند. در اين جلد، فهرست پديدآوران، منابع فارسي، منابع عربي، اشخاص، معصومين (عليهم‌السلام)، گرايش‌ها و موضوعات آمده است:

1) فهرست پديدآوران

اين فهرست دربردارنده نام کساني است که آثار آنها در اين کتاب‌شناسي معرفي شده است. از مزاياي فهرست حاضر اين است که نقش‌هاي مختلف پديدآوران، اعم از مؤلف، مترجم، محقق، مصحح، تعليقه‌نويس و... جدا از يکديگر ذکر شده‌اند. در اين فهرست اسامي 959 پديدآور با نقش‌هاي متمايز همراه با شماره منابع مربوط، آمده است.

2) فهرست منابع فارسي و عربی

در اين بخش، فهرست 246 منبع فارسي و 669 منبع عربي آمده که در جلد اول اين اثر معرفي شده است.

3) فهرست اشخاص

در اين فهرست، نام اشخاصي ذکر شده که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسي‌ شده، بحث شده است. مباحث مربوط به اين اشخاص ذيل سه عنوان «آثار»، «آراء» و «شرح‌ حال» دسته‌بندي و همراه با نشاني محل معرفي آنها در جلد اول اين اثر، آمده است. گفتني است با توجه به تعدد نام مشهور برخي از اشخاص، اين نام‌ها به نام مشهورتر ارجاع شده‌اند تا دستيابي به نمايه موردنظر آسان شود. اين فهرست دربردارنده اسامي 225 نفر به همراه 1207 نمايه مرتبط است.

4) فهرست معصومين (عليهم‌السلام)

در اين فهرست، نام معصوميني که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسي شده، بحث شده است همراه با نشاني محل معرفي آنها در جلد اول اين اثر، آمده است.

5) فهرست گرايش‌ها

مراد از گرايش‌ها، مکاتب، فِرق و نحله‌هايي هستند که درباره آنها در منابع کتاب‌شناسي شده، بحث شده است. مباحث مربوط به گرايش‌ها ذيل سه عنوان «آثار»، «آراء» و «معرفي» دسته‌بندي و همراه با نشاني محل معرفي آنها در جلد اول اين اثر، آمده است. در اين فهرست، 77 گرايش همراه با 1308 نمايه مربوط آمده است.

6) فهرست موضوعات (اصطلاحات)

در اين بخش کليدواژه‌هايي متناسب با نمايه‌هاي مطالب در نظر گرفته شده است و به محل درج هر نمايه در جلد اول همين كتاب ارجاع داده شده است. فهرست موضوعات (اصطلاحات) اين اثر 18447 نمايه موضوعي را ذيل 1333 کليدواژه معرفي مي‌کند.

چند نكته

براي سهولت بهره‌گيري از فهرست‌ها، توجه به چند نكته لازم است:

1.  اعدادي كه در كنار هر يك از نمايه‌ها آورده شده، ارجاع به شماره منبع نمايه است. بنابراين بايد توجه داشت که فهرست‌ها به شماره صفحات اين کتاب ارجاع نشده‌اند. براي نمونه «230» به‌معناي ارجاع به منبع دويست‌وسي‌ام است، که در جلد اول اين اثر، معرفي شده است.

2.  براي تسهيل در دستيابي به نمايه‌ها و به‌منظور صرفه‌جويي در كاربرد كلمات، در صورت امكان، فهرست‌ها نيز به‌صورت شاخه‌اي آورده شده‌اند. مثلاً بعد از كليدواژه «ابن‌سينا» همه ديدگاه‌هاي ابن‌سينا ذيل كليدواژه فرعي‌ترِ «آراء» آورده شده است.

3.  نمايه‌هاي اعلام و اصطلاحاتي كه داراي مترادفي مشهورتر بوده‌اند، ذيل مترادف مشهورتر آورده شده و نمايه‌هاي هم‌ارز به آنها ارجاع داده شده‌اند.